fot. EAST NEWS/PAUL VAN GAALEN Drzewa są podstawą istnienia lasów, gdzie żyje wiele innych roślin i większość zwierząt. Dzięki drzewom utrzymującym odpowiednią wilgotność powietrza, klimat Ziemi jest mniej zmienny, a ich korzenie umacniają glebę zabezpieczając ją przed spłukiwaniem przez deszcz i rozwiewaniem przez wiatr. Pnie drzew, czyli zdrewniałe łodygi, każdego roku rosną na długość i na grubość. Najlepiej widać to u drzew iglastych wytwarzających w większości regularne pierścienie przyrostu rocznego. Dzięki temu łatwo policzyć ile lat ma ścięte drzewo. Korony drzew natomiast mają charakterystyczny pokrój, czyli kształt. Jedne drzewa są niskie i rozłożyste, inne wysokie i smukłe. Pokrój drzew tego samego gatunku zmienia się zależnie od miejsca, w jakim rosną. Inaczej będzie wyglądać świerk rosnący w gęstym lesie, a inaczej ten, który ma wokół siebie dużo wolnej przestrzeni.

Drzewa rosnące w lesie starają się zdobyć jak najwięcej promieni słonecznych, dlatego pną się do góry. Ich pnie są proste i długie, a wąskie korony zaczynają się na dużej wysokości. Do drzew rosnących samotnie światło dociera ze wszystkich stron, dlatego ich pnie są krótkie i grube, a gałęzie wyrastają nisko z pnia, tworząc szeroką i dużą koronę.

Kora pokrywająca pnie i gałęzie drzew zabezpiecza je przed różnym i niebezpieczeństwami. Korzenie natomiast utrzymują drzewo w ziemi. Są odpowiedzialne za zaopatrzenie drzewa w wodę i inne składniki pokarmowe. Najważniejszym elementem drzew są liście lub igły. Bez nich niemożliwe byłoby życie drzewa i... człowieka. Zielony barwnik liści i igieł, nazywany chlorofilem, powoduje, że z pomocą promieni słonecznych drzewa zamieniają wodę i dwutlenek węgla na pokarm dla siebie i tlen do oddychania dla wszystkich żywych istot.

Drzewa wykorzystywane są przez człowieka do produkcji papieru, mebli czy w budownictwie. W niektórych miejscach na świecie drewno jest jedynym źródłem ciepła. Z różnych części drzew produkuje się również lekarstwa, a nawet farby. W książce „Jakie to drzewo?” przedstawiono 50 drzew występujących najczęściej w Polsce. Podzielono je na trzy grupy według najważniejszych cech ich budowy: miłorzębowe, liściaste i iglaste.

Miłorząb dwuklapowy
MIŁORZĄB DWUKLAPOWY osiąga 30 m wysokości; może żyć nawet do 2000 lat. Nazywany jest żywą skamieliną, ponieważ to jedyny przedstawiciel rodziny, która swój najlepszy czas przeżywała około 100 mln lat temu.

Jego liście wyglądają jak małe wachlarzyki na długich ogonkach. Pomimo takiego wyglądu liści i tego, że zrzuca je na zimę, miłorząb jest bliżej spokrewniony z drzewami iglastymi niż z liściastymi. Miłorząb pochodzi z Chin.

Najlepiej rośnie w miejscach słonecznych. Jest odporny na mróz i zanieczyszczenia powietrza. Rośnie powoli, ale ma ogromną siłę życiową i odrasta po ścięciu, dlatego nadaje się na żywopłoty.

Czy wiesz?

Jeden z największych miłorzębów w Polsce ma prawie 200 lat. Rośnie w Ogrodzie Botanicznym w Warszawie. Miłorząb nie wykształca owoców, chociaż to, co można zobaczyć w październiku na niektórych okazach, przypomina żółtą śliwkę.

Jest to nasienie w kształcie pestki otoczone mięsistą osnówką, która, gdy dojrzeje, bardzo brzydko pachnie. Prażone lub gotowane nasiona miłorzębu są chińskim przysmakiem.

 

 

Daglezja zielona
DAGLEZJA ZIELONA osiąga 50 m wysokości; żyje kilkaset lat. Nazywana jest też jedlicą Douglasa. Ma długie i miękkie igły, które żyją około 6 lat. Później igły opadają, a na ich miejsce wyrastają nowe. Bardzo charakterystyczne są jakby wąsate szyszki daglezji.

Spomiędzy łusek na s iennych wystają łuski wspierające, z a końc zone 3 języczkami.

Daglezja rośnie naturalnie u wybrzeży Pacyfi ku, w Ameryce Północnej i Południowej. Obok sekwoi jest tam najwyższym drzewem.

Może mieć nawet 100 m. W Europie nie osiąga jednak tak imponującej wysokości.

W Polsce jest raczej drzewem ozdobnym, dlatego rośnie przede wszystkim w parkach.

Czy wiesz?

Daglezja ma charakterystyczne, długie i spiczaste pączki. Natomiast igły są mięciutkie. Jeśli rozetrze się je w palcach, wokół unosi się zapach pomarańczy.

 

Sosna limba
SOSNA LIMBA dorasta do 25 m wysokości; żyje prawie 1000 lat. Sosna limba to górska kuzynka sosny pospolitej. Ma sztywne, długie igły, zebrane w pęczki po 5 sztuk.

Na jej gałęziach wyrastają duże szyszki w kolorze fioletowym. Są inne niż pozostałych sosen, ponieważ nie drewnieją.

Wiosną, trzeciego roku po kwitnieniu, opadają, a latem nie ma już po nich śladu, bo rozpadają się na ziemi.

Rosną w parkach i w miastach na nizinach, mają regularną jajowatą koronę, której dolne gałęzie zwisają, a górne wznoszą się szablasto do góry. W wysokich Tatrach mają korony „rozczochrane przez wiatr” i krótkie pnie.

Czy wiesz?

Najstarsze tatrzańskie limby liczą około 400 lat. Drewno limby ma piękny złotoczerwony kolor. Kiedyś górale robili z niego skrzynie, w których przechowywali swoje wełniane stroje.

Ubrania były dobrze zabezpieczone przed molami, bo drewno limby wydziela wspaniały zapach, najbardziej intensywny ze wszystkich naszych drzew.

 

Metasekwoja chińska
METASEKWOJA CHIŃSKA osiąga 35 m wysokości; żyje kilkaset lat. To drzewo szybko rosnące.

Miękkie, jasne igły ułożone są grzebieniasto na krótkich pędach bocznych i dookoła długopędów.

Jesienią pędy boczne, które nie mają pączków i nie drewnieją, opadają razem z zabarwionymi rdzawo igłami.

Młode szyszeczki są ustawione pionowo na wierzchołkowych gałązkach korony, a kiedy dojrzeją, zwisają. Metasekwoja chińska pochodzi z Chin, gdzie rośnie w łagodnym klimacie, z dużą ilością opadów.

Szczególnie chętnie nad rzekami i wzdłuż brzegów pól ryżowych. Jest tam nazywana świerkiem wodnym lub jodłą wodną.

Czy wiesz?

Do początku lat 40. ubiegłego wieku uważano, że metasekwoja wymarła i znano ją tylko z wykopalisk. Dopiero w 1941 r. japoński naukowiec odkrył ją w jednej z chińskich dolin otoczonej górami.

Od tego czasu była coraz bardziej popularna i zaczęto ją sadzić w parkach i ogrodach botanicznych.

Cis pospolity
CIS POSPOLITY dorasta do 15 m wysokości; żyje ponad 1000 lat. To niewysokie drzewo lub częściej krzew o stożkowatej, kulistej lub bardzo niekształtnej szerokiej koronie.

Pień też ma różny: krótki i gruby, prosty lub krzywy, może też być z głębokimi bruzdami.

Na gałązkach sterczą zimozielone, miękkie i płaskie igły, które stopniowo – nie częściej niż co 5 lat – są wymieniane. Nasiona dojrzewające w październiku okryte są prawie w całości jaskrawoczerwoną, mięsistą osnówką.

Wabi ona ptaki, które zjadając ją, rozsiewają nasiona cisu. Cis rośnie przede wszystkim w parkach, a w wielkiej okazałości w Borach Tucholskich w rezerwacie przyrody „Wierzchlas”.

Czy wiesz?

Wszystkie części cisa, oprócz osnówki, są bardzo trujące!  Z naszych lasów został prawie doszczętnie wycięty ze względu na cenne drewno. Nie zaradził temu nawet pierwszy w polskich dziejach akt prawny o ochronie przyrody, zabraniający wycinania cisa, wydany przez króla Władysława Jagiełłę blisko 600 lat temu. Cis jest najstarszym drzewem w Polsce. W Henrykowie Lubańskim na Dolnym Śląsku rośnie cis, który ma ponad 1250 lat.

 

Magnolia pośrednia
MAGNOLIA POŚREDNIA wyrasta do kilkunastu metrów wysokości; może żyć kilkaset lat Najczęściej bywa krzewem, ale w Polsce rosną również stare drzewa.

Wiosną gałęzie obsypują się efektownymi, białymi lub różowymi, przepięknie pachnącymi kwiatami. Po rozpoczęciu kwitnienia wyrastają duże jajowate liście.

Magnolię pośrednią wyhodowano we Francji przez skrzyżowanie dwóch gatunków pochodzących z Chin. Ojczyzną magnolii jest Ameryka Północna i Południowa oraz południowo-wschodnia Azja.

Do Polski magnolie przywędrowały dopiero w XIX w. Potrzebują zacisznego miejsca, gdzie słońce nie świeci pełnym blaskiem przez cały dzień, a raczej tylko rano lub po południu.

Czy wiesz?

Przed około 100 mln lat magnolie rosły nie tylko w Europie, ale nawet na Syberii i Grenlandii. Nad Dunajcem naukowcy znaleźli skamieniałe nasiona gatunku magnolii, który już dziś nie występuje.

Platan klonolistny
PLATAN KLONOLISTNY osiąga do 35 m wysokości; żyje 250 lat. Najbardziej charakterystyczny w tym drzewie jest potężny pień.

W młodości pokrywa go zielonożółta, a później szarokremowa kora, która łuszczy się dużymi płatami. W maju na gałęziach pojawiają się kuliste, czerwonawe kwiatostany, wiszące po kilka na długich szypułkach.

Liście platana podobne są do liści klonu, chociaż czasem zamiast 5 klap, mają ich aż 7. Jesienią platany pięknie przebarwiają się na złoty lub złotobrązowy kolor. Ich owoce mają postać małych orzeszków zebranych w kuliste owocostany i długo wiszą na drzewie.

Platan klonolistny rośnie tylko w parkach i przy drogach. Lubi sąsiedztwo wody. Nie wiadomo, skąd pochodzi. Jest mało wymagający i wytrzymuje duże zanieczyszczenie powietrza.

Czy wiesz?

Pojedynczy orzeszek platana wrzucony do wody będzie się pionowo unosić niczym wędkarski spławik.

 

Kasztan jadalny
KASZTAN JADALNY dorasta do 20 m; żyje nawet 1000 lat. Wbrew pozorom jest krewnym buka, a nie kasztanowca. Na zachodzie Europy kasztan jadalny jest okazałym drzewem dorastającym do 30 m wysokości. U nas najczęściej rośnie w postaci krzewu.

Ma długie, wąskie i i błyszczące liście o piłkowanym brzegu. Jego owoce dojrzewają w październiku. Ukryte są pod okrywą z gęstymi i bardzo ostrymi kolcami.

Dopiero gdy opadną na ziemię, spod pękniętej osłony ukazują się 2 lub 3 brązowe, spiczasto zakończone orzeszki, zwane kasztanami lub maronami.

Ojczyzną kasztana jadalnego są najprawdopodobniej tereny otaczające Morze Śródziemne, gdzie są ciepłe lata, łagodne zimy i duże ilości opadów. U nas często marznie zimą.

Czy wiesz?

Prażonych kasztanów można spróbować we Francji. Są one bardzo pożywne. Zawierają dużo skrobi, tłuszczu i witamin. Robi się z nich mąkę, a pieczone uchodzą za wyjątkowy smakołyk w wielu krajach