Pierwsi byli Danowie. Państwo Haralda Sinozębego przyjęło chrzest tuż przed nami – w 965 roku. Świadczy o tym jeden z najsłynniejszych kamieni runicznych w Jelling.

Trudna sytuacja

Młode państwo walczyło z sąsiadami – w tym z cesarstwem Ottonów – targały nim też konflikty wewnętrzne – reakcja pogańska, której przewodził syn Haralda Swen Widłobrody. Aby wzmocnić organizację i zamanifestować siłę militarną, Harald postanowił wybudować szereg grodów, w których stacjonowałyby jego wojska. Pomysł nie był specjalnie oryginalny – podobne strażnice budowali też Piastowie. Niespotykane było co innego – powtarzalny i przemyślany plan umocnień. Wymagało to wznoszenia ich od zera, po uprzednim wyrównaniu i wyczyszczeniu miejsca budowy.

Projekt jest ważny

Warownie pierścieniowe zakładano na planie koła i otaczane wałem. Wnętrze dzielono na kwartały, a każdy zabudowany był długimi domami – zgrupowanymi po cztery wokół niewielkiego dziedzińca. W zależności od rozmiarów twierdzy takich czterodomowych zestawów w jednej ćwiartce mogło być nawet 12. W wale wybudowane były 4 bramy, od których prowadziły drogi dzielące gród na krzyż.

Historycy do tej pory dyskutują, czy były to bardziej koszary, czy może ośrodki administracyjne. Niektórzy nawet sądzili, że zbudował je dopiero Swen i gromadził tam wojowników przed podbojem Anglii. Jednak badania dendrochronologiczne jednoznacznie wskazują, że grody te budowano za czasów Haralda, a niedługo po jego śmierci zostały opuszczone.

Gigant

Największa z warowni to Aggersborg. Była ogromna. Miała średnicę ponad 240 m (powierzchnia 6 boisk piłkarskich!), otaczał ją wał ziemny, wzmocniony konstrukcją drewnianą – być może z palisadą na szczycie. Wał był wysoki na 4 m, a jego szerokość u podstawy sięgała 8 m. Wkoło twierdzę obiegała półtorametrowej głębokości fosa wypełniona wodą. Podobnie jak w innych grodach pierścieniowych do wnętrza prowadziły 4 drewniane bramy. Składały się z obudowanego przechodu – z pomostem czy zadaszeniem – oraz ogrodzonej przestrzeni przed wejściem. Powstała w ten sposób konstrukcja przypominała barbakan. Na skrzyżowaniu dróg, w samym środku twierdzy wznosiła się drewniana wieża.

Załoga grodu mogła liczyć nawet 5000 osób mieszkających w 48 tzw. długich domach, mających ponad 30 m długości każdy. Położenie budowli sugeruje, że prócz funkcji administracyjno-reprezentacyjnych była też strażnicą przy Limfjordzie – w tamtych czasach części szlaku łączącego Bałtyk z Morzem Północnym.

Gród chwilowy

Krótka historia Aggersborga jest zagadką. Powstał na miejscu zasiedlonym od 200 lat, które zostało zrównane z ziemią, wyczyszczone i przygotowane pod nową budowlę. Pracowano bardzo szybko, co nie było łatwe, bo na wybudowanie jednego długiego domu potrzebnych było średnio 66 dużych dębów.

Aggersborg znikł w pomroce dziejów równie szybko jak powstał. Już 20 lat po zakończeniu budowy nikt w nim nie mieszkał. Konstrukcja rozpadła się, a teren przekształcono w pole uprawne. Dopiero w XX wieku odnaleziono go i zbadano; zadziwił rozmachem odkrywców. Żeby pokazać jego ogrom, częściowo zrekonstruowano wał ziemny, zaznaczono zarysy domostw. W 2023 roku wraz z innymi warowniami pierścieniowymi Aggersborg został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Kościół obok fortecy

wybudowano w XII wieku. To typowa romańska świątynia z małych duńskich miejscowości. Podczas remontu odnaleziono w nim runiczne napisy (najstarszy z połowy XII w.); w jednym z nich pojawia się imię Maryi – być może początkowo kościół był pod Jej wezwaniem.

Harald Blåtand (Sinozęby)

był rówieśnikiem Mieszka I. Podobnie jak on wprowadził chrześcijaństwo w swoim kraju. Tak samo (ze zmiennym szczęściem) walczył z cesarstwem. W Jelling – gdzie byli pochowani Gorm i Tyra, jego rodzice – postawił kamień runiczny, na którym można zobaczyć przedstawienie Chrystusa. Wizerunek z tego kamienia widać na ilustracji – poniżej śpi Harald, a w tle pokazano mapę Danii.

Długie domy

były powszechne w epoce wikingów. Taka budowla przypominała odwróconą do góry dnem łódź. Dzielono ją na trzy pomieszczenia: jedno duże – zwane halą – pośrodku i dwa małe na końcach. Podobne domy stawiano na terenach dzisiejszej Anglii czy Niemiec. Sam typ budynku wywodzi się z długich domów wiązanych z pierwszymi rolnikami z neolitycznej Europy. Kto był w skansenie w Biskupinie, ten mógł zobaczyć rekonstrukcję.

Warownie pierścieniowe

wznoszono za panowania Haralda Sinozębego w strategicznych miejscach państwa. Charakterystyczny, niemal idealnie okrągły gród otoczony był wysokim, ziemnym wałem. Środek dzielono na identyczne kwartały, w których stawiano tzw. długie domy. Średnica założenia wahała się od 120 do 240 metrów; mieściło się w nim od 16 (Fyrkat, Nonnebakken) do 48 (Aggersborg) domów.