Kolej jest symbolem XIX w., zwanego wiekiem pary i prądu. W poprzednim numerze pisaliśmy, że człowiek nie mógł poruszać się szybciej niż na grzbiecie galopującego konia. Wraz z powstaniem kolei to się zmieniło. Szybko powstająca sieć połączyła odległe krańce imperiów. Na Dzikim Zachodzie, tam, gdzie zaczęły docierać pociągi, powstawały miasta. Dzięki kolei żelaznej, jak ją dawniej zwano, podróżowano coraz chętniej i coraz dalej.

Koła zębate i para

Grecką drogę zwaną Diolkos, poprowadzoną najwęższym przesmykiem korynckim, uważa się za pradziadka kolei. Wapienna na całej długości, miała dwa równoległe rowki, po których poruszały się kołowe platformy załadowane towarami, a nawet statkami. Diolkos używano do I wieku. Ojczyzną parowej kolei jest Anglia. Zanim pierwszą lokomotywę w 1804 roku stworzył Richard Trevithick, pociągi po stalowych szynach ciągnęły konie. Dopiero jednak osiem lat później lokomotywa Salamanca, poruszająca się dzięki zębatemu kołu po kopalnianej linii w Leeds, odniosła sukces. Prawdziwy boom zaczął się, gdy Georg Stephenson 27 września 1825 roku uruchomił pierwszą publiczną linię kolejową. Łączyła ona Stockton z Darlington i udowodniła po raz pierwszy, że lokomotywie do ciągnięcia wagonów nie trzeba dodatkowych kół zębatych, wystarczy poruszanie się po szynach. Pociąg Stepehnsona poruszał się z prędkością 39 km/h.

Koń w kotle

Pierwsza linia, która miała być obsługiwana tylko przez parowozy, połączyła Manchester z Liverpoolem. Konkurs miał wyłonić tego, kto zbuduje dla niej pociągi. W Rainhill przygotowano długi na 2,8 km tor. Do rywalizacji stanęło 5 lokomotyw. Jedna odpadła już na starcie, bo konstruktor oszukiwał i we wnętrzu kotła swojego pojazdu umieścił… konia. Kolejne były eliminowane z powodu awarii. Jedyną, która przejechała bez problemów, osiągając prędkość 45 km/h i ciągnąc wagon z 30 pasażerami, była lokomotywa Rocket, czyli Rakieta George’a Stephensona. Konkurs udowodnił, że pociąg może bezpiecznie wozić towary i pasażerów z prędkością dotychczas nieosiągalną dla człowieka. Mimo to niektórzy przeciwnicy tych maszyn przestrzegali, że pociągi będą zabijać ptaki i podpalać domy, a kury przestaną znosić jajka. Nic już jednak nie mogło powstrzymać ery pociągów, która trwa do dziś, choć parę zastąpiły prąd i ropa.

Kolej po polsku

Pierwsza linia kolejowa w obecnych granicach Polski została otwarta 2 maja 1842 roku. Połączyła Wrocław z Oławą. Trzy lata później powstał odcinek łączący Warszawę z Grodziskiem Mazowieckim, dając początek słynnej kolei warszawsko-wiedeńskiej. Przedsiębiorstwo Polskie Koleje Państwowe (PKP) powstało w 1926 roku. Dziś ostatnim miejscem, gdzie parowozy pod parą wciąż wożą pasażerów na regularnej trasie, jest linia z Wolsztyna do Poznania.☻

Orient Express

Miał połączyć krańce Europy. Pasażerami mieli być najbogatsi ludzie, szukający przygód i pięknych wrażeń. Pomysł wydawał się nierealny. A jednak 4 października 1883 roku Orient Express wyruszył w swoją pierwszą podróż z paryskiego dworca. Belgijski biznesmen Georges Nagelmackers, który wymyślił pociąg, dostał pozwolenie na przejazd przez kraje Europy Wschodniej aż po wybrzeże Morza Czarnego. Przez lata był on symbolem luksusu i tym, co najpiękniejsze w kolejowych podróżach. W 1977 roku Orient Express pojechał do Stambułu i wydawało się, że to koniec legendarnego pociągu. Jednak pięć lat później amerykański milioner James Sherwood postanowił odkupić i odnowić luksusowe wagony. Całkiem nowy pociąg Venice-Simplon Orient Express wyruszył z Wenecji do Paryża w swoją pierwszą podróż i kursuje do dziś jako pociąg turystyczny. Co pewien czas przejeżdża też przez Polskę. Każdego roku w sierpniu cały skład pędzi słynną trasą z Paryża do Stambułu. Co ciekawe, przez wiele lat wagony jednego ze składów Orient Expressu stały w Polsce na jednej z bocznic kolejowych. W 2017 roku niszczejące wagony kupiła firma AccorHotels; trwa ich renowacja. ☻

Luxtorpeda

W latach 30 na trasie z Krakowa do Zakopanego, Katowic i Krynicy królowało 6 luksusowych, aerodynamicznych wagonów motorowych zwanych luxtorpedami. Jeden z nich w 1936 roku pobił rekord prędkości, pokonując trasę z Krakowa do Zakopanego w 2 godziny i 18 minut, pędząc z prędkością 115 km/h. W czasie wojny 4 wagony we wrześniu 1939 r. zniszczyli Niemcy. Dwa po wojnie trafiły na złom. Podobne wagony kursowały z niemieckiego wtedy Bytomia do Berlina pod nazwą Latający Ślązak. ☻

Wąski i szeroki tor

Większość państw stosuje szerokość torów 1435 mm, wprowadzoną przez Stephensona. Niektóre kraje, choćby te powstałe z rozpadu Związku Radzieckiego, używają toru zwanego szerokim, o rozstawie 1520 mm. Jeszcze szersze tory są w Hiszpanii i Portugalii: mają 1668 mm. W kolejkach zakładowych czy wożących drzewo stosowano tor wąski, o różnym rozstawie, ale mniejszym od normalnego. Najstarszą kolejką wąskotorową funkcjonującą do dziś są Górnośląskie Koleje Wąskotorowe. Kiedyś był to największy system wąskotorowy w Europie. Do dzisiaj pozostała jedna linia regularna i kilka turystycznych. ☻

wydarzyło się w styczniu

5 lat temu Dzięki chińskiej sondzie kosmicznej Chang’e 4 na niewidocznej stronie Księżyca wylądował łazik Yutu 2. W ramach tej misji z ziarna bawełny przywiezionego przez lądownik wykiełkowała też na księżycu pierwsza roślinka. 80 lat temu Partyzanci radzieccy narodowości rosyjskiej, litewskiej i żydowskiej zamordowali co najmniej 38 Polaków we wsi Koniuchy (przedwojenne województwo nowogródzkie – obecnie Litwa), a wieś spalili. Była to największa z podobnych akcji na terenie Puszczy Rudnickiej. W 2004 roku we wsi odsłonięto pomnik z nazwiskami ofiar. 100 lat temu Wprowadzono złotówkę dzielącą się na 100 groszy. Nowa waluta weszła do obiegu 29 kwietnia 1924 roku. Zanim wybrano nazwę „złoty”, zastanawiano się także nad wersją „lech”, „pol”, „sarmat” czy „piast”. 100 lat temu Zmarł ks. Kazimierz Lutosławski, autor odznaki skautowej, która stała się pierwowzorem używanego do dziś krzyża harcerskiego. 100 lat temu We francuskim Chamonix rozpoczęły się I Zimowe Igrzyska Olimpijskie. Wystąpiło 314 zawodników z 19 krajów świata, w tym z Polski. Rywalizowano w bobslejach, curlingu, łyżwiarstwie figurowym, hokeju na lodzie, patrolu wojskowym (dziś biathlon), narciarstwie klasycznym i łyżwiarstwie szybkim. 290 lat temu Na Wawelu odbyły się ostatnie pogrzeby królewskie. W krypcie św. Leonarda spoczęli król Jan III Sobieski z żoną Marią Kazimierą oraz August II. 1710 lat temu Papieżem został Sylwester I. Za jego pontyfikatu powstały najsłynniejsze rzymskie bazyliki: św. Jana na Lateranie, Świętego Krzyża Jerozolimskiego i św. Piotra.