W niedzielę 12 listopada 2023 roku podczas czytania Ewangelii według św. Mateusza usłyszymy: „Wtedy podobne będzie królestwo niebieskie do dziesięciu panien, które wzięły swoje lampy i wyszły na spotkanie pana młodego. Pięć z nich było nierozsądnych, a pięć roztropnych. Nierozsądne wzięły lampy, ale nie wzięły ze sobą oliwy. Roztropne zaś, razem z lampami, zabrały również oliwę w swoich naczyniach” (Mt 25,1-4) Przysadzista, powykręcana, oliwka europej- ska o guzowatym pniu ma niezwykły urok, zwłaszcza na tle czerwonych hiszpańskich i włoskich gleb. Nie wygląd jednak sprawia, że można nazwać ją drzewem, które stworzyło cywilizację śródziemnomorską.

Odporne na upał i kozy

Wąskie, skórzaste, z góry ciemnozielone i błyszczące liście oliwek odbijają nadmiar promieni słonecznych a jednocześnie przechwytują ich energię. Z dołu są srebrzyste. Swoją barwę zawdzięczają bardzo gęstym, cieniutkim włoskom, o długości zaledwie 1/6 milimetra.Umożliwiają one wymianę gazową potrzebną drzewu i zapobiegają utracie wody, która bez takiej osłony zbyt szybko parowałaby przez aparaty szparkowe. Oliwki są też odporne na… kozy, które od tysięcy lat są hodowane. wokół Morza Śródziemnego Zwierzęta te zjedzą wszystko, nie tylko liście, ale i gałązki, i korę, łyko i każdą rzecz, która choć trochę przypomina roślinę. Nie pogardzą nawet papierem – wytworzonym przecież z drewna. Kozy także świetnie się wspinają i potrafią wejść na szczyt drzewa, by sięgnąć po ostatni listek. Jeżeli w Grecji nie spotykamy dziś szumiących, zielonych gajów, to między innymi dlatego, że zjadły je kozy, a zamiast gajów wyrosły zarośla kolczastej makii.

Prastare i dzikie

Drzewa oliwne są długowieczne i mogą żyć około tysiąca lat, w dodatku przez większość tego czasu, dają owoce. Wytwarzana z nich oliwa stała się podstawą kultury śródziemnomorskiej i wykorzystywana jest na wiele sposobów – nie tylko do jedzenia – oraz stanowi podstawę przeżycia ludzi w tamtych terenach. Nieprzypadkowo słowo „olej” brzmi podobnie w wielu językach, bo określenie to pochodzi właśnie od starożytnej greckiej nazwy oliwy, matki innych tłuszczów roślinnych. Oliwa była pierwsza i od niej wywodzi się określenie oleju słonecznikowego, oleju rzepakowego i wielu innych. Najstarsze ślady korzystania przez ludzi z drzew oliwnych wiodą do Północnej Afryki, są one jednak tak stare, że nikną gdzieś w pomroce dziejów. W rejonie wschodniego basenu Morza Śródziemnego ludzie zbierali oliwki z dziko rosnących drzew kilkanaście tysięcy lat temu. Właściwa uprawa zaczęła się około siedmiu tysięcy lat wstecz.

Lekarstwo i kosmetyk

Oliwa z oliwek jest smaczna i bogata w składniki korzystne dla organizmu człowieka. Jest też bardzo kaloryczna, co w dawnych czasach stanowiło zaletę. Można ją było dodawać do różnych potraw i na niej smażyć. Oliwa z oliwek ma też wspaniały wpływ na ludzką skórę i włosy. Poprawia ich wygląd, wygładza, natłuszcza. Rzymscy sportowcy przed treningiem czy zawodami smarowali całe ciało oliwą, co sprawiało, że skóra była elastyczna, zabezpieczona przed urazami. Natomiast oliwa zmieszana z popiołem chroniła przed słońcem. Starożytni szybko zorientowali się, że to doskonały kosmetyk, a także lekarstwo. Dlatego gdy dobry Samarytanin dostrzegł mężczyznę, będącego ofiarą napadu, „podszedł do niego i opatrzył mu rany, zalewając je oliwą i winem” (Łk 10,34). W czasach Pana Jezusa oliwę z oliwek wykorzystywano do przygotowywania mikstur i maści na rany i oparzenia. W ekstremalnych sytuacjach, aby ukoić ból, całe ciało pacjenta zanurzano w oliwie z oliwek. Używano jej też do namaszczania ciał zmarłych, konserwowano nią tkaniny. Oliwa z oliwek w Piśmie Świętym pojawia się wiele razy. Na przykład w Psalmie 23: „Stół dla mnie zastawiasz wobec mych przeciwników; namaszczasz mi głowę olejkiem”.

Światło z garnuszka

Na określenie oliwy często używa się słów: płynne złoto. Tak ważna była dla starożytnych mieszkańców basenu Morza Śródziemnego. Oprócz wszystkich wymienionych zastosowań, oliwa z oliwek była paliwem. Nieprzebraną ciemność nocy rozświetlały lampy oliwne. Pierwszych, bardzo prostych, lampek oliwnych używano już około dziesięciu tysięcy lat temu. W Starym Testamencie, w Księdze Kapłańskiej, tak napisano o lampach na oliwę: „Potem Pan powiedział do Mojżesza: »Rozkaż Izraelitom, aby dostarczyli ci do świecznika czystej oliwy wyciśniętej z oliwek, aby zapewnić nieustanne światło.«” (Kpł 24,1-2) W czasach Pana Jezusa lampy oliwne były ważnym elementem codzienności. Fantastyczny wynalazek okazał się tak użyteczny i trudny do zastąpienia, że przez kolejnych tysiąc dziewięćset lat był w użyciu w niemal niezmienionej formie. Było to małe naczynie, rodzaj glinianego lub metalowego garnuszka, które wypełniano oliwą. W oliwie zanurzony był knot, rodzaj sznurka, którego jeden koniec wystawał poza lampę. Knot nasiąkał łatwopalną oliwą i po zapaleniu świecił mocnym światłem tak długo, aż oliwa się nie skończyła. Przed problemem braku oliwy stanęły panny nierozsądne z Ewangelii św. Mateusza, które owszem, zabrały lampki, ale nie zabrały ze sobą oliwy. To tak, jakby wziąć latarkę bez baterii.