Św. Stanisław jest głównym patronem Polski, obok Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski i św. Wojciecha, biskupa i męczennika. W Polsce jest ponad 350 kościołów pod jego wezwaniem. W ikonografii św. Stanisław przedstawiany jest najczęściej w stroju pontyfikalnym z pastorałem. Jego atrybutami są: miecz i palma męczeńska.

Według tradycji Stanisław urodził się w zamożnej rodzinie w Szczepanowie, niewielkiej wsi między Tarnowem i Brzeskiem, około 1030 r. Święcenia kapłańskie przyjął około roku 1060.

Początkowo stosunki Stanisława z władcą, Bolesławem Szczodrym, układały się pomyślnie. Biskup doradzał księciu Bolesławowi w sprawach państwowych, był również świadkiem jego koronacji na króla Polski w Boże Narodzenie 1076 r.

Dzięki poparciu króla Stanisław udał się do papieża Grzegorza VII w celu wyjednania powołania metropolii gnieźnieńskiej. Dzięki temu ustały pretensje metropolii magdeburskiej do zwierzchnictwa nad diecezjami polskimi.

Jak wynika z relacji Wincentego Kadłubka, relacje między biskupem krakowskim a władcą zaczęły się psuć, kiedy króla całkowicie pochłonęły wojenne wyprawy, co naraziło kraj na kryzys.

Według Kadłubka Stanisław otwarcie sprzeciwiał się władcy, napominał go najpierw osobiście, a następnie publicznie - z ambony, ostatecznie ekskomunikował króla, czyli wyłączył go ze społeczności Kościoła.

Ostatecznie konflikt zakończył się zamordowaniem biskupa i detronizacją władcy. 11 kwietnia 1079 r. kiedy Stanisław odprawiał mszę św. na Skałce, do kościoła wtargnął Bolesław ze swoimi żołnierzami. Według kroniki Kadłubka król osobiście zarąbał biskupa uderzeniem w głowę i kazał poćwiartować jego ciało. Fakt ten potwierdzają ślady 7 uderzeń ostrego żelaza, jakie znaleziono na jego czaszce.

Za mord na biskupie Bolesław został zdetronizowany, uciekł na Węgry i zmarł na wygnaniu. Stanisława pochowano pierwotnie w kościele na Skałce, a po 10 latach w uroczystej procesji przeniesiono jego szczątki do katedry na Wawelu.

Stanisława kanonizował 8 września 1253 r. w kościele św. Franciszka z Asyżu papież Innocenty IV. 8 maja 1254 r. w Polsce odbyła się uroczystość podniesienia relikwii Stanisława i ogłoszenia jego kanonizacji. Dlatego liturgiczny obchód ku czci Stanisława w Polsce przypada właśnie na 8 maja, a w Kościele powszechnym – 11 kwietnia, w dzień męczeńskiej śmierci.

Sanktuarium na Skałce opiekują się ojcowie Paulini.