Złoty wiek

Czas odważnych żeglarzy, ale i wojen religijnych. Czas budowania niezwykłych budowli, wspaniałych kościołów. Czas licznych wynalazków. Człowiek sięgał coraz dalej i wiedział coraz więcej. Obok starej Europy pojawił się Nowy Świat

Fragment monstrancji z muzeum dominikanów w Krakowie, uważany tradycyjnie za wieniec ślubny królowej Bony
roman koszowski /foto gość

Renesans, czyli odrodzenie, to nurt, który narodził się we Włoszech. Dzięki wsparciu bogatych rodów w tym czasie mogły rozwijać się rzeźba, malarstwo i architektura. Ówcześni papieże Mikołaj V czy Pius II przyczynili się do wzniesienia wielu wspaniałych budowli. Nie jest więc prawdą, jak się często powtarza, że papiestwo ograniczało wiele działań. Renesansowe kościoły do dziś zachwycają, choćby bazylika św. Piotra w Rzymie. Właśnie wtedy, na przełomie XV i XVI stulecia, tworzyli słynni na cały świat Leonardo da Vinci czy Michał Anioł. Europą w XVI wieku wstrząsały też jednak wojny religijne, zwłaszcza w państwach niemieckich i we Francji. Dzięki coraz większej wiedzy medycznej przybywało również ludności. W połowie stulecia w Europie żyło już prawie 90 milionów ludzi. Antwerpię, Paryż, Londyn czy Wenecję zamieszkiwało ponad 100 tysięcy mieszkańców. Odkrycia geograficzne sprawiły, że handel śródziemnomorski tracił na znaczeniu, a zyskiwał handel światowy. Powoli też kończył się dobry czas dla miast włoskich.

XVI wiek to okres szerokiego wykorzystania siły wody. Koła wodne napędzały miechy w hutach. Dzięki temu uzyskiwano wyższą temperaturę surówki, co oznaczało lepszą stal i lepszą jakość narzędzi. Rozwijało się także górnictwo. Ludzie nauczyli się odwadniać szyby i mogli schodzić coraz bardziej w głąb ziemi. Był to także czas licznych wynalazków: druk, ruchome żagle, kompas, astrolabium, zegar sprężynowy sprawiały, że człowiek sięgał coraz dalej i wiedział coraz więcej. Wszystkie te okoliczności sprzyjały rozwojowi Polski. Szlacheckie folwarki bogaciły się, spławiając Wisłą zboże do krajów całej Europy. Powstawały wówczas magnackie fortuny i pałace. Na tronie zasiadali ostatni Jagiellonowie – Zygmunt I Stary i Zygmunt August. Za ich panowania połączono Koronę Królestwa Polskiego oraz Wielkie Księstwo Litewskie i powstała Rzeczpospolita Obojga Narodów. Wcześniej, 8 kwietnia 1525 roku, w Krakowie podpisano dokument, którego następstwem było zakończenie wojen z państwem krzyżackim i powołanie Księstwa Pruskiego, co Jan Matejko uwiecznił na słynnym obrazie „Hołd pruski”. W XVI wieku tworzył Jan Kochanowski, autor fraszek i trenów, a w Krakowie mieszkańcy po raz pierwszy usłyszeli bicie dzwonu Zygmunt. Z kolei w Norymberdze w 1543 roku Mikołaj Kopernik przedstawił swoje rewolucyjne dzieło „O obrotach sfer niebieskich”, udowadniając, że Ziemia obraca się wokół Słońca, a nie odwrotnie. W 1564 roku jezuici założyli w Braniewie pierwsze kolegium, czyli miejsce nauki. A w 1572 roku zbudowano galeon „Smok”, pierwszy polski okręt wojenny. Po śmierci Zygmunta Augusta w 1572 roku w Rzeczpospolitej rozpoczął się czas królów elekcyjnych, wybieranych przez szlachtę. Rosła rola sejmu, a malała króla.

Włoszczyzna

Królowa Bona, żona Zygmunta Starego pochodząca z włoskiego rodu Sforzów, przyczyniła się m.in. do rewolucji na polskich stołach. Za jej panowania pojawiła się u nas włoszczyzna, czyli kalafior, karczochy, fasolka szparagowa, marchew, brokuły, sałata czy szpinak. Bona sprowadziła też do naszego kraju makarony włoskie i przyprawy korzenne, które solidnie się w Polsce zakorzeniły. Trudno dziś wyobrazić sobie kuchnię bez tych skarbów. ☻

Kalendarz gregoriański

W 1582 roku dzień 5 października nagle stał się 14 października. Jak to możliwe? Papież Grzegorz XIII wprowadził nowy kalendarz, nazwany od jego imienia gregoriańskim. Zastąpił on kalendarz juliański wprowadzony za panowania Juliusza Cezara. Stary kalendarz na każde 128 lat spóźniał się o jeden dzień względem roku zwrotnikowego, co oznaczało, że z biegiem lat lato mogłoby wypaść na przykład w grudniu. Dlatego w nowym kalendarzu zmieniono sposób liczenia lat przestępnych, a luty zyskał raz na cztery lata dodatkowy dzień. Kalendarz gregoriański, którego używamy do dziś, traci więc tylko jeden dzień, ale raz na 3322 lata.☻

Strój narodowy

W przeciwieństwie do regionalnych strojów chłopskich – szlachecki strój polski noszono na terenie całej Rzeczpospolitej. Łączył elementy rycerskie, szlacheckie i wpływy wschodnie. W czasie zaborów taki ubiór był okazją do manifestowania patriotyzmu. Narodowy strój mężczyzn to żupan (długa suknia z rękawami zapinana na rząd guziczków lub haftek), od XVII wieku kontusz (rodzaj płaszcza z wylotami, czyli rękawami rozciętymi od pachy w dół, które odsłaniały żupan), pas kontuszowy (bogato tkany pas materiału o długości ponad 4 metrów, którym opasywał się szlachcic), czapka – kołpak polski (później także konfederatka) i szabla, najczęściej karabela. Strój kobiet to długa fałdowana spódnica, na szyi rańtuch (biała, bogato zdobiona chusta opadająca na ramiona) i czepiec lub kołpak obszyty futrem. Ulubioną biżuterią były perły. Dopiero w XVIII wieku pojawił się wzorowany na męskim kontusik. Strój narodowy ziemiaństwo nosiło przy okazji różnych uroczystości jeszcze przed II wojną światową. ☻