Początki Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych S.A. sięgają pierwszych dni po odzyskaniu niepodległości 11 listopada 1918 roku. Odradzające się państwo polskie musiało pilnie zmierzyć się m.in. z kwestią uporządkowania odziedziczonych po zaborcach systemów walutowych. I już 25 stycznia 1919 roku Rada Ministrów pod przewodnictwem premiera Ignacego Jana Paderewskiego zdecydowała o utworzeniu Państwowych Zakładów Graficznych, które jako jedyne produkować miały banknoty i wszelkiego rodzaju znaki opłat na rzecz Skarbu Państwa.

Druki dobrze zabezpieczone

Pierwszy banknot – 100 marek polskich z wizerunkiem Tadeusza Kościuszki – Państwowe Zakłady Graficzne wydrukowały w 1920 roku. W tym samym roku z maszyn zeszły również pierwsze znaczki pocztowe, przedstawiające orła na tarczy barokowej, zaprojektowane przez artystę malarza Edwarda Trojanowskiego. W 1925 roku, ówczesny premier i minister skarbu Władysław Grabski rozpoczął starania o przekształcenie Państwowych Zakładów Graficznych w spółkę akcyjną. Firma pod zmienioną nazwą miała działać – w nowo wybudowanym gmachu, wyposażonym w nowoczesny sprzęt – nie tylko dla potrzeb powołanego w 1924 roku Banku Polskiego, lecz również dla zaspokojenia zamówień państwowych na wszystkie druki wartościowe. 10 lipca 1926 roku powołano Polską Wytwórnię Papierów Wartościowych. W tym samym roku w Warszawie przy ulicy Romana Sanguszki ruszyła budowa nowej siedziby firmy. Gmach oddano do użytku trzy lata później. Warszawska wytwórnia od początku produkowała dobrze zabezpieczone druki i dokumenty, zamawiane przede wszystkim przez instytucje rządowe. Wielkim atutem produktów wytwarzanych przez PWPW był ich wysoki poziom artystyczny. Projekty papierów wartościowych, znaczków i banknotów przygotowywali dla wytwórni tak wybitni artyści tamtego okresu jak Adam Jerzy Półtawski, Zofia Stryjeńska, Józef Mehoffer czy Ryszard Kleczewski.

Wklęsłodrukowy banknot

Firma stawała się coraz bardziej rozpoznawalna, nie tylko w Europie. W 1932 roku w PWPW powstał pierwszy polski banknot wykonany techniką wklęsłodrukową, czyli z wyczuwalnymi pod opuszkami palców nieznacznymi wypukłościami. Był to walor o nominale 100 złotych, zaprojektowany przez wybitnego artystę Józef Mehoffera. W 1933 roku znaczki wykonane w PWPW zostały wyróżnione na Polskiej Wystawie Filatelistycznej w Toruniu i na Wszechświatowej Wystawie Filatelistycznej w Wiedniu. Za druk znaczków pocztowych wykonanych metodą miedziorytniczą PWPW S.A. uzyskała opinię jednej z pierwszych wśród firm światowych. Podczas okupacji Niemcy, znając wysoką jakość produktów wytwarzanych w PWPW, nie zlikwidowali firmy. Co więcej, nie zrezygnowali z nazwy wytwórni, pozostawiając ją – początkowo – w języku polskim. Zakład działał aż do Powstania Warszawskiego, kiedy to jego budynki stały się mocnym punktem oporu powstańców i zostały bardzo zniszczone. Dlatego po wojnie produkcję druków i papierów wartościowych przeniesiono na 5 lat do Krakowa i Łodzi, a warszawska siedziba przy ul. Sanguszki była w tym czasie odbudowywana. W czasach PRL-u ówczesne władze zmieniły nazwę firmy na Państwową Wytwórnię Papierów Wartościowych. Historyczną nazwę, czyli Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych, przywrócono dopiero w 1996 roku.

Nagradzane banknoty

W powojennym świecie produkty PWPW na nowo zyskiwały rozpoznawalność. Znaczki wydane w 1952 roku z okazji Igrzysk Olimpijskich zostały wyróżnione złotym medalem „Maggiore Antonio Bernardi” przez Aero Club d’Italia . A kiedy z okazji 1000-lecia państwa polskiego wyemitowano nowy banknot 1000-złotowy, amerykańskie czasopismo World Coins napisało: „Jednym z najbardziej efektownych banknotów kiedykolwiek wypuszczonych do obiegu jest banknot polski 1000-złotowy formatu 150 × 74 mm, wprowadzony przez Narodowy Bank Polski w sierpniu 1966 r. Zielonoczerwony, wielobarwny banknot, emitowany w związku z 1000-leciem polskiej państwowości i chrześcijaństwa 966–1966, przedstawia portret astronoma Mikołaja Kopernika 1473–1543 z umieszczonym na odwrocie barwnym rysunkiem koncepcji kopernikowskiego systemu słonecznego. Białe koła z obu stron zawierają Kopernika na wodnym znaku…” (pisownia oryginalna). W latach siedemdziesiątych wprowadzono pierwszy banknot z serii Wielcy Polacy o nominale 500 zł. Znalazł się na nim wizerunek Tadeusza Kościuszki. Potem pojawiały się kolejne, o nominałach 50, 100, 200, 1000, 2000 zł, a już wkrótce coraz wyższe wartości aż do banknotu o nominale 2 000 000 złotych z wizerunkiem Ignacego Jana Paderewskiego. Wszystkie projektował Andrzej Heidrich. Był to czas, gdy stare, wysłużone maszyny w Wytwórni zaczęto zastępować nowymi, bardziej nowoczesnymi.

Bezpieczny papier

By zadbać o bezpieczeństwo państwa i obywateli w 1998 roku w PWPW S.A., powołano Centrum Personalizacji Dokumentów (CPD). Rozpoczęto produkcję praw jazdy i świadectw kwalifikacji. W kolejnym roku pojawiły się zindywidualizowane, nie do podrobienia, nalepki kontrolne na szybę samochodu. A od 1 października 2004, gdy zaczął obowiązywać nowy dowód rejestracyjny, PWPW w całości prowadziło jego produkcję i personalizację. Dwa lata później ruszył w Polsce System Tachografów Cyfrowych (STC), również dostarczanych przez PWPW. Dzięki nim skuteczniej można kontrolować czas pracy kierowców i dzięki temu poprawić bezpieczeństwo na drogach. A obecnie? Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych ma własną papiernię, gdzie produkuje różne rodzaje papieru zabezpieczonego: banknotowy, paszportowy, akcyzowy, wizowy (samoprzylepny) i syntetyczny. Papier może być zabezpieczony na rozmaite sposoby: indywidualnym znakiem wodnym, może zawierać włókna zabezpieczające lub rozwiązania typu „gwiaździste niebo”. Może też mieć nitki zabezpieczające zatopione okienkowo albo w postaci pasków holograficznych. Ale o tych i innych zawiłościach papieru zabezpieczonego przeczytacie w kolejnych odcinkach.

Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych S.A. (PWPW S.A.)

To jedno z najważniejszych przedsiębiorstw-spółek należących do Skarbu Państwa. Od stycznia 2017 r. nadzór nad PWPW S.A. sprawuje Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji. Wytwórnia zajmuje się m.in. produkcją banknotów i druków o najwyższym stopniu zabezpieczenia, a także dostarcza rozwiązania cyfrowe z zakresu usług zaufania. Od 2006 spółka jest jedną z firm akredytowanych przez Europejski Bank Centralny do produkcji banknotów euro. Jako jedna z nielicznych na świecie PWPW ma własną papiernię, oddział produkcji farb graficznych, pracownię projektową i dział przygotowania do druku. Główna siedziba PWPW mieści się w Warszawie przy ul. Romana Sanguszki.