Po znalezieniu przez Helenę krzyża – najważniejszego symbolu chrześcijaństwa – jego fragmenty zawędrowały w różne miejsca na świecie. W Polsce najbardziej znane jest sanktuarium Relikwii Drzewa Krzyża Świętego na Świętym Krzyżu, znajdujące się około 40 kilometrów od Kielc i 60 kilometrów od Sandomierza. Na świętą górę prowadzą trzy szlaki. Jeden z nich wychodzi z Nowej Słupi. Nazywa się Drogą Królewską, bo przemierzał ją król Władysław Jagiełło przed każdą wyprawą wojenną. Przed bitwą pod Grunwaldem modlił się na Świętym Krzyżu dwa razy.

Najstarsze sanktuarium

W średniowieczu ludzie przybywali tu tak jak teraz na Jasną Górę. Tradycja mówi, że pierwszy kościół w 966 r. ufundowała w tym miejscu Dąbrówka, żona Mieszka. Natomiast klasztor dla benedyktynów założył Bolesław Chrobry w 1006 r. Przez dziewięć wieków, aż do czasów kasacji, gdy likwidowano klasztory i wypędzano z nich zakonników, to oni byli gospodarzami tego miejsca. Teraz sanktuarium na Świętym Krzyżu opiekują się misjonarze oblaci Maryi Niepokalanej. Jak trafiły tu relikwie Drzewa Krzyża Świętego? Fragmenty odnalezionego w IV wieku w Jerozolimie krzyża Chrystusa wręczyła Helena swojemu synowi, cesarzowi Konstantynowi. Konstantyn przekazał je papieżowi Sylwestrowi I, a późniejszy papież Sylwester II podarował fragment relikwii Stefanowi I, królowi Węgier. Do Polski przywiózł je syn króla, Emeryk. Relikwie najpierw trafiły do Krakowa, a stamtąd na początku XIV wieku król Władysław Łokietek przekazał je benedyktynom na Łysej Górze. Od tego czasu cześć dla Drzewa Krzyża Świętego zaczęła się w Polsce rozszerzać. Na Świętym Krzyżu relikwie przechowywane są w specjalnym relikwiarzu w kształcie krzyża o podwójnych ramionach. Błogosławi się nim wiernych przybywających do sanktuarium.

Bezcenne relikwiarze

Relikwie Krzyża Świętego czczone są w wielu innych miejscach w Polsce. Naukowcy twierdzą, że fragmenty Świętego Krzyża pochodzą z czarnej sosny, która rośnie w Palestynie w Ziemi Świętej. W Pakości nad Notecią od XVII wieku przechowywane są jedne z największych relikwii Drzewa Krzyża Świętego w Polsce. Tu powstała kalwaria nazywana Kujawską Jerozolimą. Ludzie oddają tu cześć Jezusowi Ukrzyżowanemu, szczególnie z okazji święta Znalezienia Krzyża Świętego (niedziela po 3 maja) czy święta Podwyższenia Krzyża Świętego (niedziela po 14 września). Do Elbląga relikwie Krzyża Świętego sprowadzono do tamtejszego zamku krzyżackiego w pierwszej połowie XIII wieku. Potem, dwa wieki później, przeniesiono je do kościoła św. Mikołaja, (obecnie katedra), gdzie czczone są do dziś. Od początku przechowywano je w relikwiarzu wysadzanym kosztownymi kamieniami i perłami. Relikwie Krzyża Świętego czczone są też w sanktuariach w Wałbrzychu, Klebarku Wielkim, w  Lublinie w bazylice dominikanów, Częstochowie, w Opolu w katedrze, Krakowie, Kcyni, Wałbrzychu, w Końskich w kolegiacie św. Mikołaja, Łomży, Pacanowie, Jeleniej Górze, Pińczowie, we Włocławku, w Zamościu i w wielu, wielu innych miejscach naszego kraju.