Banknoty pod lupą

Bartosz Bartczak

publikacja 19.11.2020 00:00

Pierwsze banknoty, czyli papierowe pieniądze, pojawiły się w Chinach około X wieku. W Europie po raz pierwszy wydrukowano banknot w 1661 roku w Szwecji. A w Polsce w 1794 roku.

Banknoty pod lupą

W  czasie powstania kościuszkowskiego brakowało kruszcu do wybijania monet, stąd m.in. decyzja o emisji papierowych pieniędzy, które nazwano biletami skarbowymi. Trafiły do obiegu dokładnie 16 sierpnia 1794 roku. Niestety, nie cieszyły się one zaufaniem Polaków, więc zostały wycofane przed końcem insurekcji. W XIX wieku podejmowano kilkakrotnie próby wprowadzenia banknotów, a w czasach zaborów na ziemiach polskich w obiegu były pieniądze państw zaborczych. Dopiero po I wojnie światowej powołano polską instytucję emisyjną, którą nazwano Bankiem Polskim. Powojenne reformy ministra skarbu Władysława Grabskiego pozwoliły wprowadzić do obiegu w 1924 roku polskiego złotego, który aż do II wojny światowej pozostawał jedną z najsilniejszych walut europejskich. Po wojnie władze komunistyczne powołały Narodowy Bank Polski, a w obiegu pojawiły się pieniądze z wizerunkami ludzi pracy. W połowie lat 70. XX w. NBP rozpoczął wprowadzanie nowych wzorów banknotów z serii „Wielcy Polacy”, z portretami wybitnych postaci z  historii Polski. W 1995 roku przeprowadzono denominację złotego. Była to wymiana starych znaków pieniężnyh na nowe. Jeden nowy złoty odpowiadał 10 000 starych złotych. Właśnie wtedy weszły do obiegu banknoty z wizerunkami władców polskich, którymi posługujemy się do dziś. W 2014 roku zmodernizowano je, wprowadzając ulepszone zabezpieczenia.

Wspomnienie królów

Autorem projektów banknotów z polskimi królami był wybitny polski grafik i ilustrator Andrzej Heidrich. Jak sam kiedyś powiedział: „pieniądz powinien być reklamą państwa”. To niezwykle trudne zadanie, by na tak małym formacie zawrzeć fragment polskiej historii. Na banknotach serii „Władcy polscy” widnieją portrety książąt i królów polskich wraz z elementami graficznymi symbolicznie ilustrującymi okres ich panowania. Na banknocie 10-złotowym znajduje się wizerunek naszego pierwszego historycznego władcy – księcia Mieszka I. To właśnie on w X wieku zjednoczył po raz pierwszy nasz kraj i wprowadził na ziemiach polskich chrześcijaństwo. Na odwrotnej stronie banknotu 10-złotowego widać srebrny denar. Według najnowszych ustaleń historyków, widoczna na banknocie moneta z początków polskiego mennictwa, przypisywana dotąd Mieszkowi I, pochodzi właściwie z czasów Bolesława Chrobrego i została wybita dla jego syna Mieszka II. Po obu stronach denara widnieją kolumny romańskie z opactwa benedyktynów w Tyńcu. Wizerunek pierwszego króla Polski, Bolesława I Chrobrego, ozdabia banknot 20-złotowy. Chrobry był jednym z najwybitniejszych władców, który umocnił państwo zjednoczone przez Mieszka I i pokonał najeźdźców ze wschodu i zachodu. Na odwrotnej stronie banknotu znajduje się denar Bolesława Chrobrego „Princes Poloniae”. Z lewej strony denara umieszczono wizerunek rotundy św. Mikołaja w Cieszynie, a z prawej – wizerunek lwa z drzwi w katedrze gnieźnieńskiej. Z banknotu 50-złotowego spogląda na nas Kazimierz III Wielki. Z tym królem związane jest powiedzenie, że zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną. Na odwrotnej stronie banknotu 50-złotowego znajduje się wizerunek Orła Białego z pieczęci króla Kazimierza III Wielkiego, a poniżej – insygnia królewskie (jabłko i berło). W tle widać panoramę Krakowa z drzeworytu Hartmanna Schedla. Na banknocie 100-złotowym przedstawiono wizerunek Władysława II Jagiełły. Jest on przede wszystkim znany z bitwy stoczonej pod Grunwaldem w 1410 roku, która złamała potęgę militarną Krzyżaków i wzmocniła znaczenie dynastii jagiellońskiej w Europie. Nic więc dziwnego, że na odwrotnej stronie banknotu, poniżej tarczy z Orłem Białym z nagrobka Władysława II Jagieły, znajdują się wizerunki przedmiotów związanych z Grunwaldem – hełm, płaszcz krzyżacki, dwa miecze, a w tle – zamek w Malborku. Na banknocie 200-złotowym widnieje Zygmunt I Stary. Na czas jego panowania przypadł okres szczególnego rozkwitu gospodarczego i politycznego Polski – wiek XVI został nazwany nawet „złotym wiekiem”. To wtedy zawitał do Polski renesans, a nasz kraj stał się jedną z największych potęg w Europie. Epokę renesansu symbolicznie przywołują znajdujące się na odwrotnej stronie banknotu 200-złotowego: sześciobok z orłem przeplecionym literą S z kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu, a za nim w tle – fragment zamku na Wawelu. Od lutego 2017 roku. w obiegu jest także banknot o nominale 500 złotych. Na jego przedniej stronie znajduje się profil Jana III Sobieskiego – króla, który w 1683 roku pod Wiedniem pokonał Turków i uratował chrześcijańską Europę. Na odwrocie banknotu zobaczymy orła w koronie oraz wzniesiony dla Jana III Sobieskiego pałac w Wilanowie.

Historia wyryta w papierze

Narodowy Bank Polski, czyli instytucja, która odpowiada za emisję pieniądza w Polsce, co jakiś czas emituje banknoty kolekcjonerskie. Upamiętniają one ważne wydarzenia lub wybitne postaci oraz ich rolę w historii Polski i Polaków. Pierwszy taki banknot wprowadzono do obiegu 16 października 2006 roku. Banknot o nominale 50 złotych upamiętniał papieża Jana Pawła II. Do tej pory ukazało się 12 banknotów kolekcjonerskich. Ostatni z nich wyemitowano w 100. rocznicę Bitwy Warszawskiej 1920 roku. Co ciekawe, jest to pierwszy banknot wydrukowany w formacie pionowym. Wśród papierowych wartości kolekcjonerskich można znaleźć również banknoty z wizerunkami Juliusza Słowackiego, Józefa Piłsudskiego czy Fryderyka Chopina, a także upamiętniające 1050. rocznicę Chrztu Polski i  300. rocznicę koronacji obrazu Matki Bożej Jasnogórskiej. Banknotami kolekcjonerskimi w Polsce można posługiwać się na takich samych zasadach, jak banknotami obiegowymi, ponieważ są one pełnoprawnym środkiem płatniczym. Warto jednak pamiętać, że numizmaty (monety i banknoty kolekcjonerskie) osiągają na rynku kolekcjonerskim wartość znacznie wyższą od nominału. Bartosz Bartczak

Dostępna jest część treści. Chcesz więcej? Zaloguj się i rozpocznij subskrypcję.
Kup wydanie papierowe lub najnowsze e-wydanie.