Dymki, kadry i ramki

Adam Śliwa

publikacja 10.06.2020 11:08

Historyjki obrazkowe tworzono dla ludzi, którzy nie potrafili pisać ani czytać.

Dymki, kadry i ramki H. Memling, Męka Chrystusa, Galleria Sabauda, Turyn

Najpierw było pismo obrazkowe, gdzie obrazek odpowiadał całemu słowu lub czynności. Dzisiaj rodzajem pisma obrazkowego są emotikony, które obrazkiem-buźką oddają emocje, uczucia. Komiks, jaki znamy, narodził się na początku XX wieku, choć już pod koniec XIX w. w gazetach pojawiały się krótkie historie rysunkowe. Można go porównać do rysunkowego filmu, w którym oglądamy kolejne kadry. W określonym stylu rysowane są postacie, specjalne techniki zaznaczają ruch, a w tak zwanych dymkach umieszczane są słowa wypowiadane przez bohaterów.

Słowa z ust

Wydarzenia pokazywane kadrami to żadna nowość. Ślady „komiksów” znajdujemy już w dawnych wiekach, kiedy to na przykład historię biblijną czy życie świętych pokazywano na obrazach. Kapitalnym przykładem takiego „komiksu” z XV wieku jest „Pasja Turyńska” Hansa Memlinga, który na obrazie umieścił całą mękę Chrystusa. Na pierwszy rzut oka wydaje się, że panuje tam kompletny chaos. Ale gdybyśmy do kolejnych scen dodali ramki znane z komiksów, łatwo wydzielimy poszczególne wydarzenia. Z kolei na obrazie „Zwiastowanie” Jana van Eycka widać rozmowę Maryi z archaniołem. Anioł mówi: „Ave grã. plena” (Bądź pozdrowiona, łaski pełna), a Maryja odpowiada: „Ecce ancilla Dñi” (Oto ja, służebnica Pańska). Na niektórych obrazach wypowiadane słowa malowano na szarfach, co przypomina późniejsze dymki.

Sceny na obrazie

Innym przykładem dawnego komiksu jest tkanina z Bayeux, haftowane płótno długości prawie 70 metrów, na której nitką i igłą przedstawiono sceny podboju Anglii przez Normanów (Wilhelma Zdobywcę) i bitwę pod Hastings w 1066 roku. Naszym polskim komiksem można nazwać Panoramę Racławicką – dzieło, na którym pod koniec XIX wieku przedstawiono kolejne fazy wielkiej bitwy pod Racławicami pod dowództwem gen. Tadeusza Kościuszki. Ciekawie na jednym obrazie, zatytułowanym „Grosz czynszowy”, włoski malarz Masaccio przedstawił kilka scen. Poborca podatkowy przedstawiony jest tu dwa razy, a święty Piotr aż trzy. Jest to opowieść pochodząca z Ewangelii św. Mateusza. Pierwsza scena: poborca podatkowy przed murami Kafarnaum żąda od Jezusa i Jego uczniów (wśród nich św. Piotra) podatku na świątynię. Druga scena (z lewej strony obrazu): Piotr łowi rybę, by z jej pyszczka, jak Pan Jezus, wyciągnąć monetę. Trzecia scena (z prawej strony obrazu): św. Piotr płaci podatek poborcy.

Komiks w zeszycie

Najstarszym polskim pismem z obrazkowymi historyjkami był dwutygodnik „Grześ”, ukazujący się w latach 1919–1920 we Lwowie. Pierwotnie polskie komiksy zamiast dymków z treścią miały pod obrazkiem rymowane podpisy. Po wojnie w komunistycznej rzeczywistości ukazywały się komiksy, w których głównymi bohaterami byli dzielny milicjant „Kapitan Żbik” i superagent kapitan Kloss. Nie można pominąć bardzo chętnie czytanych do dziś przygód Tytusa, Romka i A’Tomka. Także w „Gościu Niedzielnym” przed wojną publikowano krótkie komiksy o przygodach Wicka Buły, a w „Małym Gościu Niedzielnym” czytelnicy czekali na przygody Fucinki. Komiks, choć kojarzy się z propozycją dla dzieci, początkowo przeznaczony był dla dorosłych. Z czasem historie obrazkowe pojawiające się czasopismach doczekały się dłuższej formy – zeszytowej. „Pasja Turyńska” Hansa Memlinga – obraz wielkości 56 na 92 cm – zawiera m.in. takie sceny: 1. wjazd Chrystusa do Jerozolimy; 2 wypędzenie kupców ze świątyni; 3. Judasz sprzedaje Jezusa za 30 srebrników; 4. ostatnia wieczerza; 5. modlitwa w Ogrójcu; 6. pojmanie Jezusa; 7. zaparcie się Piotra; 8. sąd Piłata; 9. biczowanie; 10 ukoronowanie cierniem; 11. scena „Ecce Homo” i skazanie Chrystusa przez lud (po prawej stronie widać też scenę u Heroda); 12. droga krzyżowa; 13. upadek Chrystusa i pomoc Szymona Cyrenejczyka; 14. przybicie do krzyża; 15. śmierć Chrystusa; 16. zdjęcie z krzyża; 17. złożenie do grobu; 18. Jezus zstępuje do piekieł i wyciąga Adama; 19. zmartwychwstanie; 20. Jezus ukazuje się Marii Magdalenie, która bierze go za ogrodnika (prawym rogu ramki widać też Jezusa z uczniami na drodze do Emaus); 21. Jezus spotyka się z uczniami nad Jeziorem Tyberiadzkim; 22. prawdopodobnie wniebowstąpienie Jezusa.

Dostępna jest część treści. Chcesz więcej? Zaloguj się i rozpocznij subskrypcję.
Kup wydanie papierowe lub najnowsze e-wydanie.