W 774 roku w Kosmosie wybuchła supernowa. Gigantyczna eksplozja gwiazdy wyzwoliła niewiarygodną ilość energii. Gdyby supernowa wybuchła w naszej galaktyce, zostałby po nas tylko gwiezdny pył i dziś pewnie nikt nie wiedziałby nic o tym zjawisku. Informacja o tym kosmicznym wybuchu została zapisana w niezwykłej kronice i cierpliwie czekała na odczytanie aż do czasów współczesnych. Po dwunastu wiekach udało się to zrobić i ustalić, kiedy doszło do wybuchu gwiazdy. Kroniką okazały się… drzewa.

Zapisane informacje

Wybuch sprzed ponad dwunastu wieków miał miejsce na tyle blisko Ziemi – oczywiście w skali kosmicznej – że nie był tylko zwykłym rozbłyskiem na niebie. Jego fale rozchodzące się w przestrzeni dotarły do atmosfery naszej planety, dostarczając znacznej dawki promieniowania. To z kolei spowodowało powstanie dużych ilości radioaktywnego węgla oznaczanego jako C14. Węgiel połączył się z tlenem, tworząc napromieniowany dwutlenek węgla. A ponieważ rośliny porastające naszą planetę mają zdolność fotosyntezy, za pomocą chlorofilu, zielonego barwnika zawartego w liściach, przechwytują promieniowanie słoneczne. Jednocześnie wchłaniają dwutlenek węgla, wbudowując go w swoje tkanki. Tak też stało się z napromieniowanym, radioaktywnym węglem – wchłonęło go pewne japońskie drzewo.

Prastara kryptomeria

Drewno iglastej kryptomerii japońskiej badał zespół naukowców pod kierunkiem profesora Kimiaki Maruda. Co to są kryptomerie? To drzewa żyjące do kilku tysięcy lat, po japońsku nazywane sugi. Co ciekawe, Japończycy zapisują ich nazwę znakiem 杉 przypominającym drzewo iglaste. Kiedy na niebie eksplodowała supernowa, kryptomeria ta była już starym drzewem. Dwanaście wieków wcześniej zmagazynowała radioaktywny węgiel niczym informację w zaszyfrowanym dokumencie, ukrytym w archiwum lub w bibliotece, i czekającym cierpliwie na odczytanie. Wiadomo, że każdego roku w pniu drzewa przyrasta nowa warstwa nazywana pierścieniem rocznym. W zasadzie są to dwie warstwy: jasna, nazywana wczesną, i ciemna, późniejsza. Wiek drzewa ustala się, licząc na przekroju pnia paski jasne lub ciemne. Naukowcy, badając kolejne warstwy drewna kryptomerii, natrafili na radioaktywny węgiel z wybuchu. Szukając przyczyn napromieniowania węgla w przestrzeni kosmicznej, znaleźli ślad eksplozji po supernowej (mgławice). I tak odczytano zapisaną w drewnie informację o kosmicznym zjawisku. Ślady wybuchu supernowej wykryto później zresztą również w drewnie innych drzew rosnących w tamtych czasach.

Kopalnia wiedzy

Badanie drzew dostarcza niezwykle cennych informacji, nie tylko o tym, co działo się w Kosmosie. Jeżeli pochodzący z któregoś roku pasek drewna jest wyjątkowo cienki, możemy domyślać się, że wiosna i lato były wówczas niezwykle krótkie, a zima surowa. Tak na przykład zapisany jest w drewnie rok 1816 zwany „rokiem bez lata”. Wtedy po wybuchu indonezyjskiego wulkanu Tambora do atmosfery dostało się tyle pyłów, że ograniczyły one dostęp promieni słonecznych do powierzchni Ziemi. Z tego powodu rok ten był wyjątkowo zimny. Jak daleko wstecz sięgają te zapisy? Najstarsze rosnące dziś drzewa mogą mieć kilka tysięcy lat. Niektórzy naukowcy przypuszczają, że sosny ościste i sosny długowieczne z USA mają trzy, cztery, a może nawet więcej tysięcy lat. Badać jednak można nie tylko drzewa żyjące, ale również pnie drzew, które przetrwały do dziś. Prawdziwą kopalnią wiedzy są też drzewa skamieniałe. Na przykład w skamieniałych araukariach z Arizony niczym na portalu internetowym szukać możemy informacji o tym, jaki był klimat 200 milionów lat temu albo co działo się w odległym triasie, kiedy Ziemia opanowana była przez wielkie płazy, a gromada ssaków dopiero powstawała. Drzewa mają niezwykłe właściwości. Spośród wielu z nich ta polegająca na tworzeniu „newslettera” po to, aby każdy mógł zerknąć w newsy z przeszłości, jest naprawę magiczna.