Twierdza w Olsztynie położona jest na różnych poziomach dużego wzniesienia. Na terenie zamku dolnego znajduje się obszerna jaskinia, w której w lipcu archeolodzy prowadzili wykopaliska.

– Okazało się, że jaskinia służyła nie tylko jako przyzamkowa renesansowa spiżarnia. Wcześniej jako schronienie wykorzystywali ją neandertalczycy. Dowodem tego są odkryte przez nas narzędzia: ponad 200 – mówią naukowcy. Narzędzia pochodzą z czasów, kiedy neandertalczycy żyli na terenie Europy obok człowieka współczesnego.

W lipcu archeolodzy natknęli się na nie odnotowany wcześniej przez naukowców fragment olbrzymiego filara, który wspierał sklepienie jaskini i stojący na nim górny zamek.

Połączony był z ponad metrowej grubości murem zamykającym jaskinię, obie konstrukcje musiały piąć się wysoko w górę: kilkanaście, a w przypadku filara - nawet kilkadziesiąt metrów! Mur spojony jest glinianą zaprawą, a kamienie ułożone są w bardzo podobny sposób, jak w przypadku okrągłej wieży z górnego zamku. Obie konstrukcje - według badaczy - należą najprawdopodobniej do najstarszej fazy zamku, sięgającej być może nawet XIII w.

W zeszłym roku archeolodzy natknęli się wewnątrz jaskini na piec metalurgiczny, który funkcjonował w XV w., gdy w skutek katastrofy budowlanej zawaliła się ściana przegradzająca jaskinię. Ustalili, że służył on do wytwarzania brązu, o czym świadczą bardzo liczne fragmenty tego stopu - w sumie obok niego archeolodzy znaleźli kilkanaście kilogramów odpadów poprodukcyjnych.

W XVI i XVII w. jaskinia służyła jako spiżarnia, co wynika z tekstów zachowanych do naszych czasów. Składowano w niej beczki, w których przechowywano soloną wołowinę, kiszoną kapustę i rydze.

Zamek w Olsztynie popadł w ruinę jeszcze przed potopem szwedzkim (1655-56). Warownia gościła wszystkich władców Polski, począwszy od Władysława Łokietka. Ponoć szczególnie lubił tam przebywać Władysław Jagiełło. Od 1964 r. jego pozostałości należą do Wspólnoty Gruntowej w Olsztynie.

Zamek w Olsztynie jest częścią szlaku turystycznego „Orlich Gniazd”, w skład którego wchodzą zamki rozlokowane wzdłuż dawnej południowo-zachodniej granicy Królestwa Polskiego.