Czartoryscy herbu Pogoń Litewska

Gabriela Szulik

publikacja 26.10.2017 08:57

„Za wszystko, co Czartoryscy uczynili z miłości ku Bogu i bliźniemu (…), i za to, co ja im zawdzięczam, niech Bóg miłosierny koroną chwały uwieńczyć ich raczy” – pisał we wspomnieniach Józef Kalinowski, późniejszy błogosławiony.

Sieniawa – pałac i krypta rodowa w kościele parafialnym Sieniawa – pałac i krypta rodowa w kościele parafialnym
wikimedia commons

Jako jeden z najstarszych polskich rodów książęcych Czartoryscy spokrewnieni są niemal ze wszystkimi słynnymi polskimi familiami i z wieloma rodami arystokratycznymi Europy, w tym z rodzinami obecnie panującymi.

Zamek w Klewaniu

Wywodzą się od litewskiego księcia Gedymina. Jego wnuk, Konstanty Olgierdowicz (brat Władysława II Jagiełły), ponieważ był panem na wołyńskim Czartorysku, pod koniec XIV w. przyjął nazwisko od nazwy tego miejsca. Pokrewieństwo Czartoryskich z Jagiellonami potwierdził Władysław Warneńczyk i nadał im przywilej książęcy. Główną siedzibą rodu stał się zamek w Klewaniu, zbudowany na wysokim urwisku nad rzeką Stubeł. Na początku XIX wieku urządzono tam polskie gimnazjum, które książę Adam dobrze wyposażył (biblioteka, potrzebne pomoce naukowe, ogród botaniczny). Nauczycielom i lekarzowi szkolnemu zapewniono bezpłatne mieszkania, wszystkim uczniom potrzebne lekarstwa, a biednym – dodatkowe stypendia. Po powstaniu listopadowym gimnazjum zamknięto. Rosjanie razem z bogatymi zbiorami przenieśli je – jako swoje – do Równego na Ukrainie. Dzisiaj opuszczony zamek coraz bardziej popada w ruinę. Dla mieszkańców Ukrainy nie ma żadnego znaczenia.

Senatorowie i duchowni

Książęca rodzina Czartoryskich wiele razy wpływała na dzieje Polski, a dzięki swemu bogactwu wspierała. Czartoryscy zasiadali w senacie Rzeczypospolitej jako wojewodowie wołyńscy, ale byli wśród nich też duchowni, siostry zakonne, księża i zakonnicy, m.in. Kazimierz Florian, urodzony w Klewaniu biskup poznański, włocławski, a pod koniec życia arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski. August Czartoryski, salezjanin, od 2004 r. błogosławiony, którego wychowawcą był bł. Rafał (Józef) Kalinowski. Jest też błogosławiony dominikanin, Michał Czartoryski OP, którego podczas powstania warszawskiego rozstrzelali Niemcy.

Herb Czartoryskich

Tak jak sam ród, herb Czartoryskich jest jednym z najstarszych w Europie. Przedstawia rycerza siedzącego na koniu, który przednie nogi ma podniesione do skoku. Rycerz wznosi miecz, gotowy do natychmiastowej obrony swego kraju przed nieprzyjacielskimi wojskami. Na lewym ramieniu ma błękitną tarczę z podwójnym złotym krzyżem. Pod nim, z prawej strony, znajdują się trzy wieże zamkowe. Obecnie Pogoń litewska pozostała w herbie Litwy.

Adam Kazimierz Czartoryski

Od niego wywodzą się współcześnie żyjący Czartoryscy. Adam Kazimierz był m.in. jednym z członków Komisji Edukacji Narodowej, komendantem Szkoły Rycerskiej i posłem na sejm. Wielki patriota, który poza służbą ojczyźnie interesował się literaturą, był pisarzem i znawcą teatru.

Izabela Czartoryska

Miała 15 lat, gdy wydano ją za księcia Adama Kazimierza Czartoryskiego. Razem przeżyli ponad 60 lat. To dzięki temu, że znała się na sztuce i zbierała pamiątki historyczne i narodowe, powstało Muzeum Czartoryskich w Krakowie.

Adam Jerzy Czartoryski

Wielki patriota, powtarzał, że „wartość narodu zależy od zasad religijnych i politycznych”. Po przymusowym pobycie na dworze carskim emigrował do Francji. Wierzył, że w końcu „będzie mógł oddać prawdziwe usługi swojemu narodowi i Polsce”. W Hôtelu Lambert stworzył ośrodek polskiej polityki zagranicznej, centrum kultury dla rodaków na emigracji.

Dostępna jest część treści. Chcesz więcej? Zaloguj się i rozpocznij subskrypcję.
Kup wydanie papierowe lub najnowsze e-wydanie.