Trzęsienie ziemi

Kamil Szczurski

|

MGN 10/2016

publikacja 20.11.2017 14:54

Przesuwanie, naprężenie, uderzanie płyt tektonicznych. Wstrząs. Fala sejsmiczna. Trzęsienie ziemi. Gruzowisko.

Fragment uskoku San Andereas – ponad 1000-kilometrowej granicy pomiędzy dwiema płytami tektonicznymi.  To obszar nieustającej aktywności sejsmicznej, i jedno z miejsc, gdzie prawdopodobnie niedługo zdaży się wielkie trzęsienie ziemi. Fragment uskoku San Andereas – ponad 1000-kilometrowej granicy pomiędzy dwiema płytami tektonicznymi. To obszar nieustającej aktywności sejsmicznej, i jedno z miejsc, gdzie prawdopodobnie niedługo zdaży się wielkie trzęsienie ziemi.
DAVID PARKER /SCIENCE PHOTO LIBRARY/EAST NEWS

Zanim naukowo potwierdzono, że Ziemia jest okrągła, ludzie byli skazani na własne wyobrażenia. Wymyślili słonie, które miały podtrzymywać bliżej nieokreślony placek albo czterech olbrzymów trzymających ziemię. Była też wersja z żółwiami. I ta jest najbliższa prawdy.

Przesuwanie płyt

Wyobraźmy sobie kulę wody (w przestrzeni kosmicznej, w stanie nieważkości, płyn, na który nie działają żadne siły, przybiera formę kuli). Na powierzchni kuli pływa kilka żółwi. Tak dużych, że zasłaniają całą powierzchnię i stykają się skorupami. Tak właśnie w uproszczeniu wygląda budowa powierzchni naszej planety. Tyle że zamiast wody mamy minerały i pierwiastki (w różnych warstwach ziemi mniej lub bardziej płynne), zamiast żółwi – płyty tektoniczne, czyli wielkie fragmenty skorupy ziemskiej. Jeśli płyty zaczną się przesuwać względem siebie, nachodzić jedna na drugą, lub po prostu uderzać o siebie – następuje trzęsienie ziemi. Część płyty zostaje zmiażdżona i wepchnięta pod spód, część wypiętrza się. Pozostałe kawałki fałdują się albo pękają. Jak powierzchnia Ziemi podzielona na płyty jest możecie zobaczyć na mapce u dołu strony.

Wstrząsy ziemi

Najszybsze płyty tektoniczne przesuwają się względem siebie kilka centymetrów rocznie. Kiedy naprężenie pomiędzy nimi jest już bardzo wielkie, dochodzi do wstrząsu. I wtedy rzecz dzieje się błyskawicznie. Uwalnia się gigantyczna energia, której spora część rozchodzi się w postaci tzw. fali sejsmicznej, ziemia się trzęsie, wszystko wali się w gruzy. Najsilniejsze trzęsienia ziemi powodują zmiany krajobrazu. Powstają nowe góry, pojawiają się szczeliny, zapadliska. Jeżeli miejsce, gdzie występują drgania, znajduje się pod wodą, tsunami, czyli gigantyczna fala wywołana przez wstrząsy, wdziera się na ląd i niszczy wszystko przed sobą. Wobec takich kataklizmów ludzie są zupełnie bezradni. Mogą tylko uciekać. Co prawda w Japonii są wieżowce odporne na wstrząsy, jednak gdyby doszło do prawdziwie wielkiego trzęsienia ziemi – zapadną się nie tylko one, ale całe Wyspy Japońskie, i żadne zabezpieczenia nie pomogą.

Przyczyny trzęsienia

Trzęsienia ziemi mogą trównież mieć inne przyczyny. To zapadanie się wielkich jaskiń czy aktywność wulkanów. Ludzie też mogą mieć w tym niewielki udział. Do wstrząsów dochodzi często tam, gdzie są kopalnie, gdzie zapadają się wyrobiska i chodniki. Największe trzęsienie ziemi, o którym wiemy, o sile 9,5 magnitudy, miało miejsce w 1960 r. w Chile. W Polsce ziemia najmocniej zadrżała w 1443 r. Zniszczonych zostało wtedy kilka kościołów, m.in. we Wrocławiu i Krakowie. Polska jednak nie należy do terenów zbyt aktywnych sejsmicznie. Trzęsienia u nas występują rzadko i są niewielkie. Czy można przewidzieć trzęsienie ziemi? Obserwując miejsca, w których do nich doszło, skalę zjawiska oraz częstość jego występowania, można próbować znaleźć prawidłowości. Na pewno szczególną uwagę trzeba zwrócić na krawędzie płyt tektonicznych. Sejsmolodzy mówią, że w najbliższym czasie czeka nas coś dużego. Na szczęście nie w Polsce.

Miara nieszczęścia

Do określania wielkości wstrząsów służyła skala Richtera. Dziś używa się jej zmodyfikowanej wersji, która pozwala na mierzenie kataklizmów o magnitudzie powyżej 7 (magnitudy od 0–7 pokrywają się ze skala Richtera, powyżej już nie). Metody liczenia są dość skomplikowane, dlatego podano, jakie zniszczenia powodują poszczególne stopnie. Po rozmiarach kataklizmu można próbować określić stopień wstrząsu.

Jak rozumieć siłę trzęsienia ziemi

< 2,0 Najmniejsze wstrząsy, nieodczuwane przez człowieka ani przez sejsmograf. 2,0–3,4 Wstrząsy nieodczuwane przez człowieka, lecz rejestrowane przez sejsmograf. 3,5–4,2 Bardzo małe wstrząsy, odczuwane tylko przez niektórych ludzi. 4,3–4,8 Odczuwane przez większość osób, nieszkodliwe. 4,9–5,4 Odczuwane przez wszystkich, powoduje bardzo niewielkie zniszczenia. 5,5–6,1 Średnie wstrząsy, powodujące mniejsze uszkodzenia budynków. 6,2–6,9 Duże wstrząsy, powodujące znaczne zniszczenia. 7,0–7,3 Poważne zniszczenia. 7,4–8,0 Ogromne zniszczenia. 8,1–8,9 Ogromne zniszczenia, katastrofalne skutki dla wielu krajów. ≥ 9,0 Trzęsienie, które może zburzyć wszystkie miasta na terenie większym niż kilkanaście tysięcy km kw.

Dostępna jest część treści. Chcesz więcej? Zaloguj się i rozpocznij subskrypcję.
Kup wydanie papierowe lub najnowsze e-wydanie.