Władysław IV Waza był najstarszym synem króla Zygmunta III. Od początku był przygotowywany na następcę ojca. Był uwielbiany przez poddanych. Czas jego panowania to liczne zwycięskie wojny i ważne reformy. Za jego rządów Rzeczpospolita miała terytorium największe w swojej historii. Jej wschodnie granice sięgały daleko za Smoleńsk i Kijów.

Zgodny wybór

Do wielkiej polityki trafił jako piętnastolatek, gdy po zwycięstwie nad Rosją w 1610 roku wybrano go na cara. Wybito już nawet monety z jego podobizną, ale… Władysław carem nie został. Przede wszystkim dlatego, że jego ojciec Zygmunt III nie chciał, by syn przeszedł na prawosławie, co było warunkiem objęcia władzy w Moskwie. Gdy umarł Zygmunt III, ten, którego pomnik góruje nad placem Zamkowym w Warszawie, zebrała się szlachta, by wybrać następcę. Wystarczyło im pół godziny, by zgodnie ogłosić, że królem powinien zostać Władysław. Gdy w 1632 roku rozpoczął panowanie, znów wybuchła wojna z Rosją. Walki toczono w okolicy Smoleńska. Polacy byli znacznie lepiej dowodzeni, co przesądziło o ich zwycięstwie. Pokój podpisano w Polanowie. Rzeczpospolita nie miała dotąd takiego terytorium: 990 tysięcy kilometrów kwadratowych i 10 milionów ludzi. Król jednak nie spoczął na laurach. Postanowił zreformować kraj, a przede wszystkim armię.

Autoramenty

Władysław IV podzielił wojsko na tak zwany autorament cudzoziemski i narodowy. Do autoramentu cudzoziemskiego należały: piechota niemiecka, dragonia, arkebuzeria, rajtaria (szczegóły w ramce). Jednostki tworzono metodą wolnego bębna. Polegało to na tym, że dowódca oddziału zawierał z królem umowę na określoną liczbę koni i ludzi. Gdy ich werbował, ludzie biciem w bębny ogłaszali ochotniczy zaciąg. Zwerbowany rekrut dostawał mundur i broń. Do wojsk autoramentu narodowego należały: husaria, formacje lżejszej jazdy (pancerni, jazda tatarska), piechota węgierska i polska. Zaciąg do tego autoramentu był towarzyski, to znaczy, że towarzysz stawał do służby razem ze swoim niewielkim oddziałem. Król rozbudował też artylerię, stworzył flotę składającą się z 11 okrętów i umocnił twierdze.

Kłopotliwi Kozacy

Demonstracja siły wystarczyła, by spór ze Szwecją w 1635 roku rozwiązać bez wojny. Udało się też wtedy zwyciężyć Tatarów i nie dopuścić do wojny z Turkami. Niestety, katastrofą zakończyła się polityka króla wobec Kozaków. Kozakami nazywano ludzi, którzy z innych terenów osiedlili się nad Dnieprem, na obszarze, który też należał do Rzeczpospolitej, ale gdzie władza królewska prawie nie sięgała. Kozacy utworzyli swoją organizację, zwaną Siczą. Na czele postawili atamana i rządzili się swoimi prawami. Polowali, łowili ryby i… atakowali Turków przez Morze Czarne, co zaogniało konflikty z Polską. Sejm postanowił wykorzystać Kozaków i na podstawie specjalnego rejestru wypłacano im pieniądze za obronę granicy. Ale ponieważ pieniędzy często brakowało, rejestr zmniejszono, a szlachta z wolnych Kozaków próbowała zrobić chłopów.

Wojna domowa

Z tego powodu wciąż wybuchały powstania. Król Władysław obiecał w końcu Kozakom, że zwiększy rejestr, bo w planach miał wojnę z Turcją. Jednak na jej wybuch nie zgodził się sejm i Kozacy znów zostali na lodzie. Wybuchła wojna domowa. Na czele powstania kozackiego stanął Bohdan Chmielnicki. Walki trwały wiele lat, a jedynym zwycięzcą okazała się… Rosja, która wchłonęła Ukrainę. Gdy trwały walki, Władysław IV zmarł. Kolejne lata przyniosły jeszcze więcej wojen. Zniszczony kraj był coraz słabszy. Dobry czas się skończył. 9 czerwca 1595 – w Łobzowie pod Krakowem przychodzi na świat Władysław, syn Zygmunta III Wazy i Anny Habsburżanki, 8 listopada 1632 – wybór na króla Polski, 6 lutego 1634 – koronacja na Wawelu, 1632–1634 – wojna z Rosją, 1633–1634 – wojna z Turcją, 12 września 1635 – rozejm ze Szwedami w Sztumskiej Wsi, 1643 – powstanie Arsenału w Warszawie, 1643–1644 – budowa kolumny Zygmunta w Warszawie na cześć ojca Władysława IV, 2 maja 1647 – nowy podatek, tzw. quadrupla, tworzący podstawy nowoczesnej poczty, 1648 – początek buntu kozackiego pod wodzą Bohdana Chmielnickiego, 1648 – śmierć króla w Mereczu na Litwie.

Autorament cudzoziemski

Rajtaria Formacja konna, walcząca głównie pistoletami. Uzbrojenie dopełniała broń biała, jak pałasz lub rapier. Rajtaria walczyła przeważnie karakolem, czyli podjeżdżała do przeciwnika, strzelała i wycofywała się, by następne szeregi mogły strzelać. Arkebuzeria Formacja konna walcząca długą bronią palną. Podzielona na regimenty i kompanie. Przed wrogiem chroniły ich specjalne zbroje i hełmy. Piechota niemiecka Jednostka piesza, zorganizowana na wzór niemiecki z niemiecką komendą. Uzbrojona w długie muszkiety podpierane forkietem podczas strzału. Czasem muszkieterów osłaniali pikinierzy uzbrojeni w długie drewniane piki. Dragonia Przemieszczała się konno, ale walczyła jak piechota – muszkietami i bronią białą.

Autorament narodowy

Husaria Najsłynniejsza polska, ciężka kawaleria, często ze skrzydłami przypinanymi do siodła. Jeźdźcy husarii byli jak czołgi, które w zwartym szyku atakowały przeciwnika najpierw długimi kopiami, potem bronią białą (koncerzami, szablami) i pistoletami. Pancerni Formacja konna, lżej uzbrojona niż husaria. Wywodzili się z jazdy kozackiej i litewskich petyhorców. Pancerni zamiast zbroi mieli kolczugi i tarcze tatarskie, zwane kałkanami. Uzbrojeni byli w broń palną, szable i łuki. Później też w broń drzewcową. Jazda tatarska, kozacka i wołoska Formacje lekkiej jazdy, używane do rozpoznania i pościgu.