Istnieją zwierzęta, o których wydaje nam się, że wiemy wszystko. Pojawiają się w podręcznikach, bajkach, kreskówkach, często służą jako ilustracje pór roku. Do nich należą jeże. Wbrew pozorom jednak nie wiemy o nich prawie nic. Przyciśnięci do ściany przypomnimy sobie, że… mają kolce i są ssakami. W kwestii snu zimowego i jabłka na grzbiecie już bylibyśmy ostrożniejsi.

Owady i węże w menu

Jeż ma wśród ssaków swój własny, ekskluzywny rząd Erinaceomorpha, czyli jeżokształtne. W tym rzędzie jest kilka rodzajów rozsianych po całym świecie kolczastych stworków, mniej lub bardziej przypominających jeża. Przykładem ssaka z kolcami jest też australijska kolczatka, zaś popularne jeżozwierze to gryzonie w ogóle niespokrewnione z jeżami. Jeż natomiast jest blisko spokrewniony z kretem i ryjówką. W trójkę tworzą wesołą kompanię prymitywnych owadożerców. Jak łatwo się domyślić, owadożercy przepadają za owadami. Jednak jeż wspaniale poradzi sobie nawet z wężem. Pomiędzy owadem a wężem w menu jeża znajdują się też larwy, dżdżownice, ślimaki, ropuchy itd. Jeż poluje nocą. Jego małe ostre zęby nie pozostawiają złudzeń – to drapieżnik gardzący jabłkiem.

Zatrute igły

W Polsce występują dwa gatunki jeża bardzo do siebie podobne: wschodni i europejski. Granicą ich występowania jest rzeka Wisła. Wydawałoby się że ten pocieszny wybryk przyrody funkcjonuje przypadkowym życiem, zdany na łaskę i niełaskę natury. Nic bardziej mylnego. Przebiegły jeż obmyśla najrozmaitsze strategie na przetrwanie. W nieocenionej książce „Historia zwierząt kręgowych” znajduje się taki opis: „Jeż pociera kolce o skórę ropuchy! Przegryza gruczoły jadowe na skroniach płaza, następnie brudzi kolce wypływającą, trującą substancją wymieszaną z własną spienioną śliną. To samo robią młode, ślepe jeżyki z ropuchą przyniesioną przez rodzica, zanim cała rodzina skonsumuje płaza. Takie uzbrojenie podnosi skuteczność obronną, bo zaatakowany jeż ma do dyspozycji ostre zatrute igły, które zostawią napastnikowi jątrzącą się pamiątkę”.

Kula w stosie liści

A co ze snem zimowym? Jeż nie zbiera żadnych zapasów zimowych. Jesienią zaczyna częściej polować i jeść tak dużo, że masa jego ciała podwaja się do prawie 2 kilogramów. Potem zakopuje się w stosach liści i zwija w kulę. Obniża się temperatura jego ciała i tak zahibernowany spędza zimę. Często, niestety, jeże nie przeżywają zimy, trapione nie tylko przez niskie temperatury, ale i pasażerów na gapę (pchły, kleszcze i inne pasożyty wewnętrzne), dla których są niesamowitą wylęgarnią. Ludzie lubią jeże. Pogotowia dla dzikich zwierząt pękają w szwach od chorych lub osieroconych jeży. Sam niedawno odebrałem telefon od roztrzęsionej mieszkanki miasta. Ocaliła małe jeże, które straciły matkę pod kołami samochodu. To obrazek bardzo smutny. Zawiozłem jeże do pogotowia, gdzie kartonowe pudełko po butach zmieniły na plastikowy kosz wyścielony kocami. Małe ssaki muszą mieć możliwość zakopania się i przytulenia razem. W ośrodku regularnie, z miniaturowej buteleczki ze smoczkiem, otrzymywały mleko dla szczeniąt. Kiedy odwiedziłem je kolejny raz, były już odchowane i czekały na wypuszczenie. Warto pamiętać, że kiedy siedzimy sobie w ciepłych mieszkaniach, być może niedaleko, w zimnej górze ogrodowego kompostu, śpi jeż.