O tym, co tworzy pogodę, czyli deszcz, wiatr, tęczę, błyskawice, burze i inne zjawiska opisują autorzy kolejnej książki z serii „Młody obserwator przyrody”.

SKĄD SIĘ BIERZE POGODA?
Ziemię otacza atmosfera, czyli warstwa powietrza, która ma prawie 1000 km grubości! Zachodzą w niej różne zjawiska, nazywane pogodą. W dzień powietrze nagrzewa się od Słońca, miesza z parą wodną, a w nocy się ochładza. W górnych warstwach atmosfery tworzą się chmury, z których pada deszcz, śnieg, czasem grad. Zmiany pogody i pór roku spowodowane są wędrówką Ziemi wokół Słońca i zależą od tego, w jaki sposób Słońce oświetla Ziemię.

PODZIAŁ NA STREFY
Ziemię podzielono na trzy strefy, do których dociera różna ilość światła słonecznego. Wyróżniono gorącą strefę międzyzwrotnikową, strefę umiarkowaną, w której żyjemy, i zimną strefę okołobiegunową.

ASTRONOMICZNE PORY ROKU
Słońce oświetla jednakowo obie półkule Ziemi pierwszego dnia wiosny i jesieni, czyli 21 marca i 23 września. W Polsce dzień i noc trwają po dwanaście godzin. Lato zaczyna się 22 czerwca. Półkula północna jest wtedy lepiej oświetlona. W Polsce to najdłuższy dzień w roku i najkrótsza noc. 22 grudnia zaczyna się zima. Wtedy noc jest najdłuższa w roku, a dzień bardzo krótki. Słońce lepiej oświetla zwróconą do niego półkulę południową. Czy wiesz? Pogodą nazywamy wszystkie zjawiska, które występują w atmosferze w określonym miejscu i czasie. Pogoda może się zmieniać bardzo szybko.

CO TO JEST KLIMAT?
Klimatu nie da się zobaczyć, bo składają się na niego cykle pogody powtarzające się przez wiele lat. Zmieniają się pory roku, a dodatkowo każda z nich co roku jest nieco inna. Raz mamy srogą zimę i upalne lato, a za rok deszczowe wakacje i słoneczne ferie zimowe. Na klimat wpływa wiele czynników, ale najważniejszy jest kąt padania promieni słonecznych. Im jest większy, tym klimat jest cieplejszy. Dzięki temu, że kąt padania promieni słonecznych na obszar Polski zmienia się co pewien czas, mamy ciepłe i zimne pory roku. Inne czynniki klimatyczne to: odległość od morza i wysokość nad poziomem morza.

NAD MORZEM
Klimat jest łagodniejszy niż w głębi lądu. Latem woda długo się nagrzewa, pochłaniając ciepło z atmosfery, dlatego nad morzem jest wtedy chłodniej. Zimą nagrzana woda oddaje ciepło do atmosfery, przez co na wybrzeżu rzadziej panują siarczyste mrozy.

W GÓRACH
Klimat jest dość surowy. Opadów jest dwa razy więcej niż na nizinach. Lato jest krótsze i chłodniejsze, a zima zwykle dłuższa. Często wieją porywiste wiatry.

PRZED MILIONAMI LAT
Na podstawie rodzaju skał, ich ułożenia, szczątków roślin i zwierząt znalezionych w skałach, geolodzy potrafią opisać życie na Ziemi w przeszłości. W Polsce geolodzy odkryli skały, w których zachowały się szczątki organizmów żyjących w ciepłych morzach. To dowód na to, że przed milionami lat obecne terytorium Polski zajmowało ciepłe morze, a klimat musiał być znacznie cieplejszy. W dziejach Ziemi na tereny, na których leży Polska, aż trzy razy nasuwał się lodowiec. Wygładzał skały, żłobił doliny i misy obecnych jezior. Najwięcej śladów lodowiec pozostawił na północy Polski. CIŚNIENIE POWIETRZA Powietrze ma swoją masę i jest dość ciężkie. W dużym pokoju powietrza jest tyle, że waży ono prawie 100 kg. Łatwo można sobie wyobrazić, z jaką siłą naciska powietrze atmosferyczne na powierzchnię Ziemi. Pogoda na obszarach wyżowych, czyli tam, gdzie ciśnienie powietrza jest wysokie, jest zwykle bezchmurna i słoneczna. Zimą jest duży mróz, czasem mgła osadzająca się w postaci szronu lub szadzi. A latem są upały. Pogoda na obszarach o niskim ciśnieniu zawsze jest wietrzna, pochmurna z opadami. W zimie razem z niżem nadciągają ciepło i odwilż.

CIEPŁE JEST LŻEJSZE
Podgrzane powietrze rozpręża się i staje się lżejsze od zimnego. Dlatego w ogromnych balonach służących do lotów zawsze jest palnik gazowy ogrzewający powietrze.

WAŻNA TEMPERATURA
Ciśnienie atmosferyczne zależy od temperatury powietrza. Kiedy powietrze jest nagrzane, wznosi się i z mniejszą siłą naciska na powierzchnię Ziemi – ciśnienie jest wówczas niskie. Zimne powietrze wywiera silniejszy nacisk na podłoże – ciśnienie jest wysokie. Czy wiesz? Najwyższe ciśnienie jest na nizinach, bo warstwa powietrza naciskającego na Ziemię jest tu najgrubsza. Na szczytach gór jest niższe, bo na wzniesienie napiera tylko powietrze nad szczytem.

TEMPERATURA POWIETRZA
Temperatura powietrza jest bardzo ważnym składnikiem pogody. Od niej uzależnione jest życie zwierząt i roślin na Ziemi. Człowiek też musi podporządkować się zmianom temperatury zarówno przez odpowiednie ubranie, jak i organizację pracy w różnych gałęziach gospodarki.

ZIMNO ALBO GORĄCO
Kiedy temperatura w ciągu dnia przekracza +30°C i jest duże nasłonecznienie, mówimy o upałach. Mogą one trwać bez przerwy przez kilka tygodni. Po upałach najczęściej występują burze. Mróz jest wtedy, gdy temperatura spada poniżej punktu zamarzania wody, czyli poniżej 0°C. Czy wiesz? Anders Celsius był szwedzkim fizykiem i astronomem. Żył w XVIII wieku. Opracował skalę temperatur, zwaną skalą Celsjusza, którą do dziś stosuje się w Polsce i wielu innych krajach. Według tej skali 0°C to temperatura zamarzania wody, a 100°C to temperatura jej wrzenia. Na świecie temperaturę określa się także w skali Kelvina, Rankine’a czy Fahrenheita.

MASY POWIETRZA I FRONTY
Pogodę w Polsce kształtują przemieszczające się duże masy powietrza, które docierają z różnych rejonów Ziemi. Gdyby napływała nad nasz kraj tylko jedna masa powietrza, to pogoda w poszczególnych latach niewiele by się różniła. Miejsce, w którym stykają się dwie masy powietrza o różnej temperaturze, nazywamy frontem atmosferycznym. Gdy chłodne powietrze zbliża się do ciepłego, to mówimy o froncie chłodnym. Gdy jest odwrotnie – zbliża się front ciepły. Chłodny front przynosi burze i ochłodzenie, a ciepły – długotrwałe opady. Na klimat w naszym kraju największy wpływ mają masy powietrza polarno-morskiego i polarno-kontynentalnego. Masy powietrza arktycznego, zwrotnikowo-morskiego i kontynentalnego mają mniejszy wpływ na klimat w Polsce.

POWIETRZE ARKTYCZNE
Napływa do naszego kraju najczęściej wiosną. Powoduje wtedy przymrozki i majowe ochłodzenia. Jest to powietrze przejrzyste, na ogół pozbawione zanieczyszczeń.

POWIETRZE ZWROTNIKOWO-KONTYNENTALNE
Bardzo rzadko napływa nad Polskę. Pojawia się przeważnie latem i wczesną jesienią znad Azji Mniejszej i Bałkanów. Jest ciepłe lub gorące, suche i bardzo zapylone. Przynosi suchą, słoneczną pogodę.

POWIETRZE POLARNO-KONTYNENTALNE
Najczęściej dociera do nas zimą. Przynosi suchą słoneczną pogodę i duże mrozy. Latem pojawia się rzadziej. Przynosi piękną, suchą i upalną pogodę.

POWIETRZE POLARNO-MORSKIE
W zimie przynosi ocieplenie, opady deszczu ze śniegiem, odwilż i mgły. W lecie powoduje wzrost wilgotności, ochłodzenie, zachmurzenie i opady.

POWIETRZE ZWROTNIKOWO-MORSKIE
Dość rzadko napływa nad Polskę. To powietrze wilgotne i ciepłe znad Morza Śródziemnego i Azorów. Powoduje gwałtowne odwilże zimą, a latem wzrost temperatury powietrza oraz burze. Czy wiesz? Pogodę w Polsce kształtuje pięć różnych mas powietrza: • powietrze arktyczne • powietrze polarno-morskie • powietrze polarno-kontynentalne • powietrze zwrotnikowo-morskie • powietrze zwrotnikowo-kontynentalne.

ZJAWISKA ŚWIETLNE
Niektóre zjawiska pogodowe związane są ze światłem słonecznym. Należą do nich: tęcza, halo, brzask i zmierzch. Powstają wtedy, gdy światło napotyka na przeszkody w drodze do Ziemi. Zjawiska świetlne najczęściej są krótkotrwałe, ale bardzo widowiskowe. Kiedy światło przechodzi przez atmosferę, napotyka cząsteczki powietrza, wody, zanieczyszczeń i rozprasza się na różne barwy. Najintensywniej rozprasza się barwa niebieska, dlatego wydaje nam się, że niebo ma właśnie taki kolor.

TĘCZA
Powstaje, gdy świeci Słońce, a w powietrzu są kropelki wody. Światło załamuje się i rozszczepia w kroplach deszczu, a na niebie powstaje obraz kolorowego mostu. KOLOROWE RANKI I WIECZORY Świt to chwila, gdy Słońce wynurza się zza linii horyzontu. Gdy słońce chowa się za horyzont powstaje zmierzch. Czasem o świcie i o zmierzchu można obserwować piękne barwy powstające na skutek odbicia i rozproszenia światła w wyższych warstwach atmosfery.

WIDMO BROCKENA
To bardzo rzadkie zjawisko. Powstaje wtedy, gdy obserwator stojący na szczycie góry jest oświetlony przez nisko położone słońce, a ogromny i nieco zniekształcony cień obserwatora pada na warstwę mgły lub chmur.

HALO, TU SŁOŃCE!
Gdy wokół tarczy Słońca lub Księżyca można obserwować barwne łuki, smugi lub pierścienie, to znaczy, że pojawiło się zjawisko „halo”. Powstaje ono, gdy światło przechodzi przez cienką warstwę chmur zbudowanych z kryształków lodu. Czy wiesz? Światło słoneczne jest mieszaniną wszystkich kolorów tęczy: czerwonego, pomarańczowego, żółtego, zielonego, niebieskiego, fi oletowego.

PROGNOZOWANIE POGODY
Ma duże znaczenie dla naszego życia i wielu dziedzin gospodarki. Zjawiskami zachodzącymi w atmosferze zajmuje się meteorologia, czyli nauka o pogodzie. Natomiast prognozowaniem pogody zajmuje się synoptyka.

PUNKTY METEOROLOGICZNE
To czasem tylko kilka urządzeń zamontowanych na stałe w niedostępnym miejscu. Mierzą składniki pogody i elektronicznie przesyłają dane do ośrodków meteorologicznych.

STACJE POMIAROWE
Są duże i mają więcej urządzeń pomiarowych. Niezbędna jest w nich praca meteorologów, którzy nadzorują działanie urządzeń i prawidłowość pomiarów, i co godzinę dokonują wszystkich odczytów.

DANE Z KOSMOSU
W kosmosie krążą satelity, które fotografują Ziemię i otaczającą ją atmosferę. Meteorolodzy pozyskują stamtąd informacje. Danych dostarczają im urządzenia zainstalowane na pokładach specjalnych samolotów lub balonów.